Ўзбекистон республикаси фанлар академияси “Қатағон қурбонлари хотираси” музейи “ШАҲидлар хотираси” жамоат фонди

(ж адидлар-м уаллиф ) 
ташаббуси билан алоҳида муаллим ҳозирланиб, 40-50 
киши ўқийдиган кечки таълим курси ташкил этилаётгани 
ва унда ўқишга ҳавасмандларнинг жуда кўп эканлигини 
маълум қилади156. Шунингдек, Қўқонда шаҳарнинг бир 
қанча очиқ фикрли ёшлари йиғилиб 3 май куни “Ҳуррият” 
номида янги нашриёт ширкатини таъсис этганлари157 * 1
5
9
, 
қўқонлик Имомназар қори Али Назар ўғлининг Қўқонда 
ўзининг Миср, Истамбул, Байрут ва татар нашрларидан 
чиққан китобларига бошқа янги китобларни қўшиб, “За- 
мон” номли кутубхона очганини ёзади138. Мазкур сонда 
Каспийорти вилоятининг Ашхобод шаҳридан ҳам маъ- 
лумот беради. Унда Ашхободда 200 атрофида мусулмон 
аҳолиси тўпланиб, аввало мусулмонлар учун бир жамияти 
хайрия тузиш, шаҳарда бир қироатхона (кутубхона) очиш 
ва вилоятда бир туркий газета ташкил этиш масалаларини 
муҳокама қилганлиги ҳақида ёзади139. Айтиш мумкинки, 
“Нажот” ўтган асрнинг бошларидаги Туркистондаги таъ- 
лим ва унинг ўткир муаммоларини акс эттирган муҳим 
манбадир. Бу газета миллат мураббийси бўлган улуғ дарға 
Мунаввар қорининг илмий ғоялари ва унинг мазкур давр- 
даги Туркистон таълими тараққиётидаги хизматларини 
ўрганишда беназир манба ҳисобланади.
Яна бир Туркистон жадидларининг муҳим нашри 
“Ҳуррият”дир. Газетанинг биринчи сонида муҳаррир
154 Ш-Р-Хурриятдан нечук фойдаланамиз // Нажот. 1917 йил 26 май. № 16.
- Б . 2 .
ш Нажот. №15.1917 йилмай. 4-5 6.
Нажот.№ 15.1917 йилмай. 
ш Нажот. №15.1917 йил май.
,м Нажот. №15.1917 йил май.
159 Нажот. №15.1917 йил май.
91
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Мардонқули Шоҳмуҳаммадзода “Таъмини истиқбол” 
мақоласидамазкургазетанингвазифасидебхалқимизнинг 
маънавий камолоти ва илми ривожига хизмат қилишини 
маълум қилади, унинг маърифати равнақи учун курашга 
ваъда беради140. А.Абдужабборзода ҳам ўз мақоласида 
барча инқилобларнинг боши мактабдир, дейди ва муал- 
лимларни мактаб ислоҳотига бел боғлашга чақирган141. 
Маҳмудия мактаби муаллими ўз мақоласида “Ҳаёт йўлида 
биринчи масала мактаб масаласидир” дейди ва мавжуд 
шароитни таҳлил қилади. У Самарқандда бор йўғи 2-3 
та жадид мактаби мавжуд бўлиб, уларда ҳам ҳеч қандай 
назоратнинг йўқлиги ва иқтисодий жиҳатдан уларнинг 
нақадар ночорлигига аҳамият қаратади. Самарқандда 
ташкил этилган “Анжумани маориф” жамияти томонидан 
шаҳарда муаллимлар тайёрловчи мактаб (дорулмуалли- 
мин) таъсис этилиши зарур, деб ҳисоблайди. Муаллиф 
“Анжумани маориф” жамиятдан мактабларни моддий, 
маънавий жиҳатдан қўллаб-қувватлашда ёрдам қўлини 
узатишларини сўрайди142 * *. М.Шоҳмуҳаммадзода “Турки- 
стонда қаҳати рижол” мақоласида ҳуррият қўлга киритил- 
ди, инқилоб амалга ошди, энди яна илм, яна маориф керак, 
дейди. Мақолада “...бугун манаман деган бойларимиз ҳам 
қонун олдида ўзларини мудофаа этарлик билимга эга 
эмас”, дейди. У Самарқандда рус тилини ўргатадиган 30-40 
кишилик кечки мактаб очилаётгани ҳақида ўқувчиларга 
ахборот бериб, унинг учун муаллим ҳам таъсис этилга- 
нини ёзади145. Шунингдек, Иброҳим Тоҳир “Мактаб ва 
мадрасалар ислоҳи” мақоласида ҳурриятдан