иморат олмоқни ҳаёлласалар ихтиёр бериладур. Олгон ерларини
тўгрисида
олорго
чиқимни
Мовароуннаҳр
ҳукмронининг
маслаҳати бирлан соладур.
Ўн у ч и н ч и боб.
Ўрис бирлан хиваликларни орасида савдо тўгрисида бўлгон
ваъдачарни ҳар икки тараф бузмой бажо келтуруб турсалар
керак.
Ўн т ўрт инчи боб.
Ўрисго тобиг одамларнинг, Хиваго тобиг одамлар устидин
арздаволари бўлса Хива мамлакатдорлари дафъатон тафтиш
қилмоқни зиммалариго олурлар. Агар рост айтгон бўлсо
дафъатон розилига еткурса керак. Агар бир киши ҳам ўрисдин
ва ҳам хивалилардин қарздор бўлуб тафтишга кирса, ақча
берганда ул ўрисни сўзи илгари юрса керак.
Ўн б еш и н чи боб.
Русияго тобиг одамларнинг устидин хивалиларни арз-
даъволари, агарчи олар Хива мамлакатининг ичида тургон
бўлсалар ҳам, иитарини Русиянинг яқин еридаги хукмдориго
юборилиб тафтиш қилиб розилаштурмоқго топширилур
Ўн о лт и н ч и боб.
Русия мамлакатидин чиқиб келган ва ўрис мамлакат-
дорларидин бехат келган, қайси мансабдаги киши бўлса ҳам
Хива мамлакатдорлари ўз махкумига ҳеч бир важ бирлан
киргизмайдур. Ва агар ўрис махкумидаги кингада одамлардин
ўзларини законидин Хива мамлакатига қочириб юрсалар Хи-
ва мамлакатдорлари ул одамни тутиб яқин ерда тургучи ўрус
хукуматдориго топширмоқни зиммапариго оладур.
Ўн ет т и н чи боб.
Сайид Муҳаммад Раҳим Баҳодирхон ўн иккинчи ўтган июн
357
www.ziyouz.com kutubxonasi
ойинда Хива мамлакатидоги қулларни озод қилмоқва мундин
кейин ҳамма вакт қул қилмоқ ва одам сотмоқлиқ мутлоқо
йўқ бўлдирадур, деб ёзиб маълум қилган ахтномосига комил
барқарор турадур. Хива мамлакат дорлари уш бу иш хусусида
қўлларидин келгунча махкамлик ва эхтиётпик бирлан бажо
келтируб турмоқни зиммаларига оладур.
Ўн саккиэинчи боб.
Хива мамлакатдорлари Хива ҳалқининг ўзлари сабаб бўлиб
кейинги маҳаробада ўрис хазинасидин сарф бўлгон оқчани
тўлатмоқ учун Хива мамлакатининг устига икки милион икки
юз минг манот яъни йигирма икки лак манот (контрибуция)
солинди. Қопия қилгудек оқча Хива мамлакатида бўлмагани
учун, хусусан Хива мамлакат дорининг қўлинда оқча кам бўлгани
сабабли уш бу тайин қилгон фурсатда бериб адо қилаолмайдур.
Шул мушкул аҳволни фахшлаб вада қилиб ва ҳисоб қилиб ҳар
йили манот бошига беш тийин пайдоси бирлан бермоқга онга
ихтиёр бериладур. Шул шарт бирланким аввалги икки йилда
ўрис хозинасига бир юз минг манотдин берулса керак. Ва мундин
сўнги икки йилда бир юз йигирма беш минг манотдин берадур.
1877-1878 нчи йилда бир юз эллик мингманот дин берадур. Сўнги
икки йилда бир юз етмиш беш минг манотдин берадур.
Бахразон 1881 йилда яъни саккиз йилдин сўнг ҳар йили
икки юз минг манотдин берса керак. Токи оқчани тамом бериб
бўлгунча ҳар йили икки юз минг манотдин кам берилмаса керак.
Оқчани берганда ўруснинг қагоз оқчасини берса ҳам мумкин. Ва
ё Хивани юриб тургон тангасини берса ҳам мумкин. Қайсидин
берса Хива мамлакатдорининг ихтиёридадур. Аввалги бошлаб
берадургон ваъдани декабр ойининг аввалги кунида, 1873
нчи йилидадур. Ушбу берадургон оқчани ичига дарёнинг ўнг
тарафидоги ўлтиргувчи одамлардин хозирда ўт иб тургон йил
учун солгут олмоқга руҳсат бериладур. То уш бу вақтдоги йигиб
тургон оқчони микдорича.
Ушбу оқчаларни Хиванинг оқча жам қиладургон кишисиўрус
358
www.ziyouz.com kutubxonasi
хокимига машут айлаб, уш бу йил декабрнинг аввалги кунида
йигиб тамом қилса керак. Қолгон оқчони ҳар йили аввалги ноябрда
фойдаси бирлан кўпайган, оқча тамом бўлгунча берилиб турса
керак. Ўн тўққиз йилдан сўнг 1892 нчи йилда аввалги ноябрда
шул 1892 нчи йилни икки ю зм ингм анот оқчасини бергандин сўнг
Хива мамлакатида яна етти минг элли тўрт манот қоладур.
Ондин сўнги 1893 нчи йилда аввалги ноябрида охирги қпгон
етти минг эллик тўрт манотни файдоси бирлан етмиш уч
минг беш юз эллик етти манот қилиб бермак лозимдур. Ва агар
Хива мамлакати окча берадургон йилни кам қилмоқни ҳаёллаб
ва қогон оқчани пайдосини кам қилмоқни қасд қилуб ҳар йилига
бермоқга яқин қогон оқчадин зиёдроқ қилуб бермоқни хаёлласа
Хива мамлакатдорларига ихтиёр бериладур.
Ушбу аҳд-паймон ҳар икки тараф, бири Туркистон Генерал-
губернатори генерал-адютант фон Кауфман ва бир тараф
Хива ҳукмрони Саид Муҳаммад Раҳим Баҳодурхон итобат
қилуб барини ўзининг бажо келтурмоқни ва хамиша амал қилуб
турмоқни қобул қилуб, Гандимиён богунда, Хива ёнидоги ўрус
аскарлари ётган ерда август ойининг 12 ланчи куни 1873 нчи
йилда яъни раж аб ойининг аввалги куни 1290 нчи йилдаҳиж рийда
тайёр бўлди.
Асл нусҳосига Сайид Муҳаммад Раҳим Баҳодурхон ва генерал-
адютант фон Кауфман қўл қўйгондурлар. Ва ҳам ўзларининг
исми қозилгон муҳрларини босгандур.
(Гандимиён шартномасининг асл нусхаси Хива шаҳридаги
тарих музейи фондида сақланмоқда.)
359
www.ziyouz.com kutubxonasi
