армиясида ҳам тозалаш ўтказилди. ХХСР ҳукумати раҳбарлари
таъсиридаги кишилар армия сафидан чикарилди. Қизил аскарлар
орасида эса «сиёсий фиркавий ишлар» олиб борилди.*
1
ХХСР ҳукумати II курултойининг
сайлов олди компанияси
даврида ўтказилиши лозим бўлган ташвикот ишларининг лойи-
ҳасида шундай ёзилган эди: «Биз ҳукумат бошида ўтирган киши-
лар хонга карши курашиб, ҳурриятни барпо килган инкилоб-
чилармиз, ҳукумат манфаатларини, дин ва шариатни ҳамиша
ҳимоя
килиб келмокдамиз, шунга карамай, баъзи кишилар
шаҳар ва кишлокларда иштирокиюн фирка номидан гапириб,
ҳукуматнинг тутган сиёсатига, умуман конунларига,
мукаддас
вакф коидаларига қарши иш кўрмокдалар. Жойларда шундай
одамларнинг ҳукуматга душман эканлигини, уларнинг сўзларига
ишонмаслик зарурлигини халкка тушунтириш зарур»2.
1920 йилнинг охири - 1921 йилнинг бошларига келганда
бир томондан ХХСР ҳукумати ва Хоразм иштирокиюн фирка
раҳбарлари, иккинчи томондан РСФСРнинг ХХСРдаги мухтор
вакили М.Сафонов, Пурхив бошлиғи Ҳамза Мусаев, ҳарбий
нозир Шайҳутдин Ҳасанов, Хоразм кизил армияси сиёсий
ходими Ф.Ваисов сингари раҳбарлар ўртасида
кураш кучайиб
борди. Ҳатто 1921 йилнинг бошида Ҳ.Мусаев, Ш.Ҳасанов,
Ф.Ваисовлар тезда давлат тўнтариши килиб, Полвонниёз Ҳожи
Юсупов рахбарлигидаги барча ҳукумат аъзоларини камокка
олиш ва отиш лозимлиги ҳакида ҳам таклифлар киритишган
эди. Улар бу «таклифлари»ни 1921 йил март ойида амалга
оширишган. Кейинчалик ХХСР МИК раиси бўлган Отамахзум
охун Муҳаммадраҳимов ҳукумат ишларига иштирокиюн фиркаси
аъзоларининг раҳбарлик килишига чек кўйишга ҳаракат килади.
У бир мамлакатда иштирокиюн фиркаси Марказий кўмитаси ва
республика Марказий Ижроия Қўмитасидан иборат икки раҳбар
ҳукумат органи бўлиши
мумкин эмас, деган эди1. Албатта,
Хоразмда амалга оширилаётган бундай ишлар Марказдан
1
Маткаримов М.
Хоразм республикаси: давлат тузилиши. ночирлари ва иктисоди. 24-бет.
3
Юсупов П.Ҳ.
Уша асар. 340-Э42-бетлар.
1 Уэбекистон МДА 71-фонд, Грўйхат, 3-иш, 204-207-вараклар.
3 3 0
www.ziyouz.com kutubxonasi
келган «ўртоклар»га ёқмас эди. Шунинг учун ҳам РСФСР
МИК ва Халқ Комиссарлари Совети 1921 йил ноябрда РКП
(б) МК Туркистон бюроси ва РСФСР МИК ва ХКС Туркистон
комиссияси (Турккомиссия) раиси АА.Иоффе раҳбарлигида
ХХСРга фавқулодда комиссия юборди.
Комиссия Хоразмда
амалга оширилаётган ишларни бекор килишга ҳаракат қилди1.
Бунга карши Хоразм республикаси МИКнинг ўша пайтдаги
раиси Отамахзум охун Муҳаммадраҳимов комиссия раиси
А.А. Иоффега, Хоразм республикасининг ички ишларига
аралашадиган бўлса, 24 соат ичида Хоразмни ташлаб чиқиб
кетиши ҳакида ультиматум топширди2.
ХХСР ни мустакил республика сифатида ўз ички ишларини
ўзи мустақил равишда амалга ошираётганлиги РСФСРнинг
ХХСРдаги мухтор элчиси И.М.Бик ва
Хоразм иштирокиюн
фирқаси раҳбарлари номи билан иш олиб бораётган бошқа
айрим кишиларга ёқмас эди3. Улар ўша пайтдаги Хоразмда мав-
жуд мураккаб сиёсий вазиятдан фойдаланиб, доимий равишда
давлат тўнтаришлари ва ҳукумат рахбарларини ўзгартириб
туриш сиёсатини амалга ошириб келганлар. РСФСР нинг Хо-
размдаги мухтор вакили И.М.Бик 1921 йил 10
ноябрда РСФСР
ташқи ишлар халқ комиссарлигига ёзган хатида: ҳозирги Хоразм
республикасининг ҳукумат рахбарлари Хоразм учун керак эмас.
1 А.А.Иоффенинг РСФСР томонндан фавкулодаа комиссия раиси бўлиб келиб, РСФСРнинг
Хораэмлаги мухтор вакили И.М. Бикка бер
1
ан «дастур»ига аламият берайлик: «Из инструкции
тов. Иоффе Полпреду РСФСР в Хореэме тов. Бьнсу: Представитель РСФСР свою залачу внешнего
демонстрирования самостоятельности Хорезма при фактически денствительном управлении всею
внешнею и внутреннею политихой. но должен осушествлятъ с максимальной осторожностью и
гибкостью методами, при которих не только соблюдается демоупр. неэависимости и все решения
являются решениями соответствуюших Хорезмских государственних органов, но так, чтоби
сами руководимие не чувствоаали руковолства, а будучи руководими, воображали,
что они сами
руководят».
1 Уэбекистон МДА 71-фонд, 1-рўйхат, 3-иш, 204-207-вараклар;
Do'stlaringiz bilan baham: