Ўзбекистон республикаси энергетика ва электрлаштириш вазирлиги электр ускуналарини

Расм 1. а.



Расм 1. б.
ҚАЙД ҚИЛИШ ЖОЙИ
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Ўздавэнергоназорат Электр энергетикада назорат бўйича давлат инспекцияси
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг
ҚарорИ
ЭЛЕКТР ЭНЕРГЕТИКА УСКУНАЛАРИГА ХИЗМАТ КЎРСАТИШДА ЮЗ БЕРГАН БАХТСИЗ ҲОДИСАЛАР ОҚИБАТИДА ЖАБРЛАНГАНЛАРГА ШИФОКОРДАН ОЛДИНГИ ЁРДАМ КЎРСАТИШ БЎЙИЧА ЙЎРИҚНОМАНИ ТАСДИҚЛАШ ТЎҒРИСИДА
[Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги билан келишилган ҳолда техник ҳужжат деб топилган. 2005 йил 28 ноябрь 20/15-226/22-сон]
Электр энергетикада назорат бўйича давлат инспекцияси (Ўздавэнергоназорат) тўғридаги Низомга ва Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Уставига мувофиқ қарор қиламиз:
1. Илова қилинаётган Электр энергетика ускуналарига хизмат кўрсатишда юз берган бахтсиз ҳодисалар оқибатида жабрланганларга шифокордан олдинги ёрдам кўрсатиш бўйича Йўриқнома тасдиқлансин.
2. Мазкур қарор Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатидан ўтган кундан бошлаб 10 кун давомида амалга киритилади.
Электр энергетикада назорат бўйича «Ўздавэнергоназорат» давлат инспекцияси бошлиғи Б.Ҳ. ҒУЛОМОВ
Тошкент ш.,
2005 йил 11 октябрь,
1193-сон
Соғлиқни сақлаш вазири Ф.Г. НАЗИРОВ
Тошкент ш.,
2005 йил 11 октябрь,
5-сон
Электр энергетикада назорат бўйича давлат инспекцияси «Ўздавэнергоназорат» ва Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 1193/5-сон билан 2005 йил 11 октябрда
ТАСДИҚЛАНГАН
Электр энергетика ускуналарига хизмат кўрсатишда юз берган бахтсиз ҳодисалар оқибатида жабрланганларга шифокордан олдинги ёрдам кўрсатиш бўйича
Йўриқнома
1. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР
Бахтсиз ҳодисалар, одатда, турли ҳил жароҳатлар билан бирга келиши кузатилади. Травма (грекча Trauma) жароҳатлар — ташқи омиллар таъсирида юз берадиган инсон организми юмшоқ тўқималарининг шикастланиши ва уларнинг бутунлиги ва функцияларини бузилишидир,
Шифокордан олдин дарҳол кўрсатилган ёрдам жабрланган инсонни оғир оқибатлардан сақлаб қолиши мумкин.
Шифокордан олдинги (бундан кейин — биринчи) ёрдам — бу бахтсиз ҳодисада жабрланган кишининг ҳаёти ва соғлиғини сақлаш ёки тиклашга қаратилган чора-тадбирлар мажмуаси. Бундай ёрдамни, тиббий ходим етиб келишига қадар, жабрланган кишининг ёнида бўлганлар (ўзаро ёрдам) ёки жабрланган кишининг ўзи (ўзига ёрдам) кўрсатиши керак.
Жабрланганнинг ҳаёти ва одатда кейинги даволанишининг муваффақияти биринчи ёрдамнинг қанчалик тез ва моҳирона кўрсатилишига боғлиқ бўлади. Шунинг учун ҳам ҳар бир одам биринчи ёрдам кўрсатишни билиши ва жабрланганларга ҳамда ўзига биринчи ёрдам кўрсата олиши керак.
Жабрланган кишида нафас олиш ёки пульс уриши сингари тириклигини билдирувчи аломатлар бўлмаса уни ўлган деб ҳисоблаш ва унга ёрдам кўрсатишдан бош тортиб бўлмайди; жабрланган кишини ҳушига келтириш ва унга ёрдам кўрсатишнинг мақсадга мувофиқлиги масаласини фақат шифокоргина ҳал қилиш ҳуқуқига эгадир.
Электр ускуналарига хизмат кўрсатишда электр токидан жароҳатланганларга ўз вақтида биринчи ёрдам кўрсатилиши айниқса муҳимдир.
Электр энергетика ускуналарига хизмат кўрсатувчи корхона ва ташкилотларда ишловчи барча ходимлар касб бўйича ўқитилиши билан бир қаторда жабрланганларга биринчи ёрдам кўрсатиш бўйича амалий машғулотлар ўтишлари ҳамда вақти-вақти билан биринчи ёрдам кўрсатиш усуллари бўйича йўриқномавий машғулотлар ўтишлари лозим. Машғулотларни корхонанинг (ташкилотнинг) муҳандис — техник ходимлари билан биргаликда тиббий ходимлар жумласидан бўлган пухта билимларга эга мутахассислар ўтишлари керак.
Корхонанинг ҳар бир ходими ўзининг касбий вазифаларини қандай моҳирона бажарса, биринчи ёрдамни ҳам шундай кўрсата билиши керак, шунинг учун ҳам касбий маҳоратга ва шифокордан олдинги ёрдам кўрсатишни билишга қўйиладиган талаблар бир хил бўлиши лозим.
Биринчи ёрдам ўз вақтида кўрсатилиши ва самарали бўлиши учун доимий навбатчилик жойларида қўйидагилар бўлиши керак:
биринчи ёрдам кўрсатиш учун керакли дори-дармонлар ва тиббий буюмлар тўплами солинган тиббий ёрдам қутичаси (ёки корхона ҳудудидан ташқарида ишланганда бригадирларда турадиган биринчи ёрдам халтаси);
кўринадиган жойларда осиладиган бахтсиз, ҳодисаларда жабрланганларга биринчи ёрдам кўрсатиш, сунъий нафас ва юракка ташқи массаж қилиш усуллари тасвирланган плакатлар;
биринчи ёрдам қутичаларини ва тиббий ёрдам кўрсатиш пунктларини топишни осонлаштирувчи кўрсаткич тахтачалари ва белгилари. Ишлар чет ташкилотларнинг ходимлари томонидан бажарилганда ушбу ташкилотларнинг ходимларига биринчи ёрдам қутичалари турган ва тиббий ёрдам кўрсатиш пунктлари ўрнашган жойлари маълум қилиниши керак.
Биринчи ёрдам кўрсатишни тўғри ташкил этилиши учун ҳар бир корхона, цех, туман, тармоқ участкасида ва ҳ. қуйидаги чора-тадбирлар бажарилиши лозим:
зиммасига биринчи ёрдам қутичаси ва халталарини мунтазам тўлдириб туриш ва улардаги дори-дармонлар ва тиббий буюмларнинг тегишли ҳолатда сақланишини таъминлаш вазифаси юклатилган ходимларни ажратиш;
биринчи ёрдамнинг тўғри кўрсатилиши ва жабрланган кишини тиббий ёрдам кўрсатиш пунктига ўз вақтида ва албатта йўналтирилиши, ҳамда биринчи ёрдам қутичалари ва халталарини қуйида келтирилган керакли дори-дармонлар ва тиббий буюмлар билан мунтазам тўлдириб турилиши устидан мунтазам ва қатъий назоратни ташкил этиш.
Жадвал
Биринчи ёрдам қутичаларининг таркиби

№‎	Дори-дармонлар ва тиббий буюмлар	Мақсади	Миқдори
1.‎	Боғлаш пакети‎	Боғламаларни қўйиш учун‎	5 дона‎
2.‎	Стерил бинт‎	-«-	дона
3.‎	Гигроскопик, клиник, жарроҳлик пахтаси	-«-‎	50 граммлик 5 ўрам‎
4.‎	Жгут	Қон оқишини тўхтатиш учун‎	1 дона
5.‎	Шиналар	Синган, чиққанларни маҳкамлаб қўйиш учун‎	3-4 дона
6.‎	Ях учун резина халта	Лат еган, синган чиққан жойларни совитиш учун	1 дона‎
7.‎	Стакан	Дориларни ичиш, кўз ва ошқозонни ювиш ва эритмаларни тайёрлаш учун‎	1 дона‎
8.‎	Чой қошиғи	Эритмаларни тайёрлаш учун‎	1 дона
9.‎	Йод (5 фоизли спиртли эритмаси)‎	Яралар ва терининг шилинган жойлари атрофига суриш учун‎	1 флакон (50 мл)
10.‎	Нашатир спирти (10 фоизли аммиак эритмаси)‎	Ҳушдан кетган вақтда қўллаш учун‎	1 флакон (30 мл)
11.‎	Бор кислотаси‎	Ишқордан куйганда кўз ва терини ювиш, оғизни чайиш, волт ёйидан куйганда кўзга ҳўллаб қўйишга эритма тайёрлаш учун	1 пакет (25 г.)
12.‎	Ичимлик содаси (натрий гидрокарбонат ёки натрий икки оксиди) ‎	Кислотадан куйганда кўз ва терини ювиш, оғизни чайишга эритма тайёрлаш учун‎	1 пакет (25 г.)
13.‎	Водород пероксиди эритмаси (3 фоизли)‎	Бурундан, катта бўлмаган яралар ва шилинган жойлардан қон оқишини тўхтатиш учун‎	1 флакон (50 мл)
14.‎	Валериана настойкаси‎	Асаб тизимини тинчлантириш учун	1 флакон (30 мл)
15.‎	Аччиқ туз (инглиз)‎	Озиқ-овқатдан ва бошқа заҳарланишларда ичиш учун‎	50 г.
16.‎	Активлаштирилган кўмир (кукун)	Озиқ-овқатдан ва бошқа заҳарланишларда ичиш учун‎	50 г.
17.‎	Калий перманганат (кристаллар)‎	Озиқ-овқатдан ва бошқа заҳарланишларда ичиш учун‎	10 г.
18.‎	Валидол ёки нитроглицерин‎	Юрак атрофида кучли оғриқларда тил остига олиш учун	1 тюбик‎
19.‎	Амидопирин, анальгин (таблеткалар)	Иссиқни туширувчи ва оғриқни камайтирувчи восита сифатида ичиш учун‎	2 ўрам

Изоҳ: 1. Ичимлик содаси ва бор кислотасининг эритмалари фақат ишқор ва кислоталар билан ишланадиган иш жойлари учун кўзда тутилади.
2. Заҳарли газлар ва моддалар билан заҳарланиш мумкин бўлган цехлар ва лабораторияларда биринчи ёрдам қутичасининг таркиби тегишлича тўлдирилиши керак.
3. Биринчи ёрдам халталари учун воситалар тўпламига шиналар, ях учун резина халтаси. стакан, чой қошиғи, бор кислотаси ва ичимлик содаси киритилмайди. Қолган воситалар рўйхатда кўрсатилгани бўйича 50 фоиз миқдорида киритилади.
4. Ёз даврида ҳашорат чиқиши мумкин бўлган ишлаш жойларда биринчи ёрдам қутичаларида (халталарида) димедрол (1 ўрам) ва кордиамин (1 флакон) бўлиши керак.
5. Биринчи ёрдам қутичасининг ички деворида қайси дори воситалари қандай жароҳатларда қўлланиши (масалан, бурундан қон оқишида — 3 фоизли водород пероксиди ва ҳ.) кўрсатилган бўлиши керак.
Ёрдам кўрсатаётган шахс инсон организмини ҳаётий муҳим функциялари бузилишининг асосий аломатларини билиши, ҳамда жабрланганни хавфли ва зарарли омиллар таъсиридан халос этиши, жабрланганнинг ҳолатини баҳолай билиши, кўрсатилаётган биринчи ёрдамнинг кетма-кетлигини белгилаб олиши, зарур бўлганда жабрланганга ёрдам кўрсатаётганда ва транспортировка қилишда қўл келадиган мавжуд воситалардан фойдаланиши керак.
Жабрланганга биринчи ёрдамни кўрсатишда амалга ошириладиган ҳаракатларнинг кетма-кетлиги:
1) жабрланганнинг организмига хавфли ва зарарли омиллар таъсирини (электр токининг таъсиридан халос этиш, зарарланган муҳитдан олиб чиқиш, ёнаётган кийимларини ўчириш, сувдан чиқариб олиш ва ҳ.) бартараф қилиш;
2) жабрланганнинг ҳолатини баҳолаш;
3) жабрланувчини ҳаёти учун энг кўп хавф солаётган жароҳатнинг ҳусусиятларини ва уни қутқариш бўйича қилинадиган ҳаракатларнинг кетма-кетлигини аниқлаш;
4) жабрланувчини қутқариш бўйича зарур чора-тадбирларни энг кераклиги тартибида бажариш (нафас йўллари ўтказувчанлигини тиклаш; сунъий нафас, юракнинг ташқи массажи муолажаларини ўтказиш; қон оқишини тўхтатиш; синган жойларни маҳкамлаб қўйиш, боғламалар қўйиш ва ҳ.);
5) тиббиёт ходимлари етиб келишига қадар жабрланувчининг асосий ҳаётий функцияларини сақлаб туриш;
6) тез тиббий ёрдам ёки шифокорни чақириш ёхуд жабрланувчини энг яқин тиббиёт муассасасига етказиш чораларини кўриш.
Ҳодиса рўй берган жойга тиббиёт ходимларини чақириш имкони бўлмаса, жабрланувчини энг яқин тиббиёт муассасасига етказиш чоралари таъминланиши керак. Жабрланувчини фақат нафаси ва пульси барқарор бўлганда жойдан-жойга кўчириб ўтказиш мумкин.
Агар жабрланувчининг ҳолатига кўра уни кўчириб бўлмаса, тиббиёт ходимлари етиб келишига қадар жабрланувчининг асосий ҳаётий функцияларини сақлаб туриш лозим.
2. ЖАБРЛАНУВЧИНИ ЖАРОҲАТЛОВЧИ ОМИЛЛАРНИНГ ТАЪСИРИДАН ХАЛОС ЭТИШ
Жабрланувчига ёрдам кўрсатиш уни жароҳатловчи омилларнинг таъсиридан халос этиш вақтидан бошланади: электр ускунасини ўчириш, ток ўтказувчи қисмлардан кучланишни узиш ёки жабрланувчини ундан ажратиб олиш; жабрланувчини қадам кучланиши майдонидан олиб чиқиш ва бошқалар; сувдан тортиб олиш; хавфли (газланган, чангланган, ҳавонинг ҳарорати ошган ёки пасайган ва ҳ.) зонадан олиб чиқиш; ишлаб чиқариш ускуналарини, ҳаракатдаги машиналар ва механизмларни тўхтатиш; буғ ёки сувни ўчириш; ёнаётган кийимларни ўчириш ва бошқалар. Бундан ёрдам кўрсатаётган шахснинг ўзи ҳам, тегишли ҳимоя воситаларидан фойдаланган ҳолда, ўзини шу жароҳатловчи омилларнинг таъсиридан сақлаши лозим.
Жабрланувчи, фақат унга ёки ёрдам берувчи шахсга у ерда бўлиш хавфли бўлганда ёки ўша жойда ёрдам кўрсатиб бўлмаса, масалан таянчда, мачтада, кажавада ва ҳ. юракка массаж қилиш имкони бўлмаганда бошқа жойга кўчирилади.
Электр токининг таъсиридан озод қилиш.
Электр токи урганда жабрланувчини имкони борича тезроқ электр токи таъсиридан халос этиш лозим. Чунки электр токининг таъсири қанча кўп бўлса, организмдаги электр жароҳати шунчалик оғирроқ бўлади.
Кучланиш остидаги ток ўтказувчи қисмларга тегиб кетиш, кўп ҳолларда мушакларнинг ихтиёрий бўлмаган равишда қисқаришига ва нафас олиш ва қон айланиш органлари фаолиятининг бузилиши ёки умуман тўхтаб қолишига олиб келувчи ҳолатга сабаб бўлиши мумкин. Агар жабрланувчи симни қўлида ушлаб турган бўлса, унинг бармоқлари шундай қаттиқ қисиладики, симни унинг қўлларидан бўшатиб бўлмайди. Шунинг учун ёрдам берувчининг биринчи ҳаракати электр ускунасининг жабрланувчи тегиб турган қисмини тезроқ ўчиришдан иборат бўлиши керак.
Электр ускунасини узгич, бириктиргич-ажратгич (рубильник) ёки бошқа ўчирувчи аппарат ёрдамида (1-расм), ҳамда сақлагичларни олиб қўйиш, штепсел уламасини ажратиш, ҳаво линиясида сим ташлаб сунъий қисқа туташув ҳосил қилиш йўли билан ўчириш мумкин.

Электр ускунасини ўчириш йўли билан жабрланганни ток таъсиридан озод қилиш

Агар жабрланувчи тепада турган бўлса, унинг баландликдан йиқилиб тушиши ускунани ўчирилиши ва шу тариқа жабрланувчини ток таъсиридан халос этилишига олиб келади. Бу ҳолда қўшимча жароҳатларнинг олдини олиш чораларини кўриш керак. ҲЛнинг таянчларидан жабрланувчини тушириш тартиби мазкур Йўриқноманинг иловасида тавсия қилинган.
Ускунани ўчириш билан бир вақтда чироқ ҳам ўчиб қолиши мумкин, шунинг учун кундузги ёритиш бўлмаганда, электр ускунанинг ўчирилиши ва жабрланувчига ёрдам кўрсатилишини кечиктирмасдан, бошқа манбадан ёритиш (хонанинг портлаш ва ёнғин хавфсизлигини эътиборга олиб авариявий ёритиш, аккумуляторли фонарлар ва ҳ.) таъминланиши керак.
Агар электр ускунасини тезлик билан ўчириш имкони бўлмаса, бу ҳолда жабрланувчини у тегиб турган ток ўтказувчи қисмлардан ажратиш чоралари кўрилиши керак. Бунда ёрдам берувчи шахс, барча ҳолларда, эҳтиёт чораларини кўрмасдан жабрланувчига тегиб кетиши мумкин эмас, чунки унинг ҳаёти учун хавфлидир. Худди шунингдек, у токнинг ерга туташув жойида ўтказувчи қисмга ўзи тегиб кетмаслик ёки қадам кучланиши таъсирига тушмасликни назорат қилиб туриши керак.
1000 гача В. кучланишда жабрланувчини ток ўтказувчи қисмлардан ёки симдан ажратиш учун каноп, ёғоч, тахта ёки электр токини ўтказмайдиган бошқа қуруқ жисмдан фойдаланиш керак (2-расм).

1000 В гача кучланишли электр ускуналарида симни ёғоч билан олиб ташлаш йўли билан жабрланувчини ток таъсиридан озод қилиш

Жабрланувчини ток ўтказувчи қисмлардан кийимидан тортиб (кийими қуруқ ва баданига ёпишмаган бўлса), масалан камзул ёки пальтосининг этагидан, ёқасидан тортиб ажратиш мумкин, бунда унинг атрофидаги металл буюмлар ёки жабрланувчи баданининг кийимсиз жойларига тегиб кетмаслиги керак (3-расм). Жабрланувчини оёғидан тортиб ҳам четга олиб қўйиш мумкин, бундан ёрдам берувчи шахс ўз қўлларини изоляция қилмасдан туриб, жабрланувчининг кийимига ёки пойафзалига тегиши мумкин эмас, чунки улар нам бўлиши ва электр токини ўтказиши мумкин. Қўлларини изоляция қилиш учун ёрдам берувчи, айниқса у жабрланувчи баданининг кийим тегмаган жойларидан ушлаши керак бўлганда, ёрдам берувчи шахс диэлектрик қўлқоплар кийиши ёки қўлига шарф ўраши, қўлига мовут фуражкани, камзули ёки пальтонинг енгини кийиб олиши, жабрланувчининг устига резина гиламчани, резинали мато (плаш) ёки оддий қуруқ матони ташлаши керак. Шунингдек, ёрдам кўрсатувчи шахс резина гиламча, қуруқ тахта ёки электр токини ўтказмайдиган ҳар қандай таглик, қуруқ кийимлар ўрами ва ҳ. устига туриб ўзини изоляция қилиши мумкин. Жабрланувчини ток ўтказувчи қисмлардан ажратишда бир қўл билан ҳаракат қилиш лозим (4-расм).

Жабрланувчини 1000 В. гача кучланишли ток ўтказувчи қисмлардан ажратиш

Агар электр токи жабрланувчи орқали ерга ўтиб кетаётган бўлса ва у ток ўтказувчи элемент (масалан, симни) талвасада қўлида маҳкам ушлаб олган бўлса, энг осони жабрланувчини ердан ажратган ҳолда (унинг тагига қуруқ тахта тиқиб ёки унинг оёғини арқон ёки кийими ёрдамида ердан узиб қўйиш) токнинг таъсирини тўхтатиш мумкин, бунда ёрдам кўрсатувчи шахс ўзига нисбатан ҳам жабрланувчига нисбатан ҳам юқорида кўрсатилган эҳтиёт чораларини кўриши керак. Шунингдек симни ёғоч дастаги қуруқ бўлган болта билан (5-расм) ёки дастаги изоляцияланган асбоблардан (омбир, ясси жағли омбирдан) фойдаланган ҳолда узиш мумкин. Дастаги изоляцияланмаган асбобнинг дастагига қуруқ мато ўраб ҳам фойдаланиш мумкин. Симларни фазалар бўйича, яъни ҳар бир фазани алоҳида узиш лозим, бунда одам ўзини ердан изоляциялаши (қуруқ тахталар, ёғоч нарвон ва ҳ. устида туриши) керак.
1000 В. гача кучланишли электр ускуналарида симларни узиш йўли билан жабрланувчини ток таъсиридан озод қилиш
1000 В.дан юқори кучланишда жабрланувчини ток ўтказувчи қисмлардан ажратиш учун ҳимоя воситаларидан: диэлектрик қўлқоплар ва ботиқлар
1000 В. гача кучланишли электр ускуналарида изоляциялайдиган штанга ёрдамида симларни четга олиш йўли билан жабрланувчини ток таъсиридан озод қилиш қийиш ва тегишли кучланишга мўлжалланган штанга ёки изоляцияланган омбурлардан фойдаланиш лозим (6-расм).
6 — 20 кВ. ли электр узатиш ҳаво линияларида, уларни тезлик билан таъминлаш манбаи томонидан узиш мумкин бўлмаса, ҲЛни ўчириш учун сунъий равишда қисқа туташув ҳосил қилиш керак. Бунинг учун ҲЛ симларига изоляцияланмаган эгилувчан ўтказгични ташлаш лозим. Ташланаётган ўтказгич, у орқали қисқа туташув токи ўтаётганида, куйиб кетмаслиги учун етарлича кесимга эга бўлиши шарт. Ўтказгич ташланишидан олдин, унинг бир учи заминланиши (металл таянчга, заминловчи туширгич ёки алоҳида заминлагич ва бошқаларга уланиши) керак, иккинчи учига эса ташлаганда қулай бўлиши учун юк осилса яхши бўлади. Ўтказгични шундай ташлаш керакки, у одамларга, шу жумладан ёрдам кўрсатувчи шахсга ҳам жабрланувчига ҳам тегиб кетмаслиги керак. Ўтказгични ташлаётганда диэлектрик қўлқоплар ва ботиклар кийиб олиш шарт.
Ёрдам кўрсатувчи шахс, агар ўтказувчи қисм (сим ва ҳ.) ерда ётган бўлса қадам кучланиши хавфини эсда тутиши керак. Бу зонада айниқса эҳтиёткорлик билан, ердан изоляция бўлиши учун ҳимоя воситалари (диэлектрик калишлар, ботиклар, гиламчалар, изоляциловчи тагликлар) ва электр токини ёмон ўтказадиган (қуруқ ёғочлар, ходалар ва ҳ.) жисмлардан фойдаланган ҳолда ҳаракат қилиш лозим. Туташув токининг ерга ёйилиши зонасида ҳимоя воситаларисиз ҳаракат қилганда, оёқларни бир-биридан узмай ерда суриб юриш керак (7-расм).
Туташув токининг ерга ёйилиши зонасида тўғри ҳаракатланиш:
а — ток ўтказувчи қисмнинг ерга туташув нуқтасидан узоқлашиш;
б — пойафзал излари
Жабрланувчи ток ўтказувчи қисмлардан ажратилганда уни шу зонадан ток ўтказувчи қисмдан (симдан) камида 8 метр масофага олиб чиқиш лозим.

Газ билан заҳарланган шахсларни газланган зонадан олиб чиқиш. Заҳарли газлар чиқиши мумкин бўлган хонадаги шахс ўзини нохуш сезса ёки унда заҳарланиш аломатлари (асабийлашиш, бўшашиш ҳолати, бош айланиши, кўнгил айнаши ва бошқалар) пайдо бўлса, бу ҳолда ушбу одамни тезлик билан хонадан тоза ҳавога олиб чиқиш керак. Жабрланувчининг ҳолати хонадан ўзи чиқа олмайдиган даражада оғирлашса, хонадан ташқарида уни кузатиб турган шахс уни зудлик билан хонадан ташқарига етаклаб ёки кўтариб олиб чиқиши керак.

Кузатиб турган шахс жабрланган одамга ёрдам кўрсатиш учун газ билан заҳарланган хонага киришидан олдин, ўзининг ёнида бўлиши керак бўлган кислородли (изоляциялайдиган) ёки шлангли противогаз ниқобини тақиб олиши лозим. Бундай ҳолларда фильтрловчи противогазларни тақиш ман этилади.
Кабел иншоотлари ёки газ қувурлари қудуғида турган шахс ўзини нохуш сезганда ёки унда заҳарланиш аломатлари пайдо бўлганда, қудуқни тепасида уни кузатиб турган шахслар, дарҳол сақлагич камарининг елка тасмаларига бириктирилган арқондан фойдаланиб уни қудуқдан чиқишига ёрдам бериши ёки қудуқдан чиқариб олиши керак.
Газ билан заҳарланган хонадан олиб чиқилган шахснинг ҳолати яхшиланмаса ва унда заҳарланиш аломатлари сақланиб қолса, бу ҳолда жабрланган шахс зудлик билан даволаш муассасасига юборилиши лозим.
Ёнаётган кийимни ўчириш. Агар одамнинг устидаги кийими ёнаётган бўлса, оловни имкони борича тезроқ ўчириш керак, аммо бунда оловни ҳимоя қилинмаган қўллар билан ўчириш мумкин эмас.
Кийими ёнаётган одам, одатда, ўзини у ёқдан бу ёқа уради, югуради. Дарҳол уни тўхтатиш чоралари кўрилиши керак, унинг ҳаракатлари оқибатида олов янада кучаяди.
Ёнаётган кийимни тезлик билан ечиб ташлаш ёки сув қуйиб, қишда эса қор билан ўчириш керак. Ёнаётган кийимда ерда думалаб ҳам оловни ўчириш мумкин. Ёнаётган кийимдаги одамнинг устига қалин мато, кўрпа, брезент ташлаш мумкин, олов ўчганидан кейин жабрланган одамнинг терисига иссиқлик таъсирини камайтириш учун уни олиб қўйиш керак. Ёнаётган кийимдаги одамни боши билан ўраб бўлмайди, чунки бу уни нафас йўлларининг жароҳатланиши ва оловдан чиқувчи зарарли моддалар билан заҳарланишига сабаб бўлиши мумкин.