Ўзбекистон республикаси давлат божхона қЎмитаси

ҳақиқий 
маълумотлар манбаси бўлиб, жиноят иши бўйича далил ҳисобланади. 
Ашѐвий далил жиноий ишни ҳал қилиш учун хизмат қиладиган турли 
объектлар бўлиб, улар жиноятни содир этишда қурол сифатида ишлатилади, 
жиноий ҳаракатнинг изларини ўзида акс этади.
Далилий ашѐ бўлган ҳужжатларни текширишда турли хил факт – 
маълумотлар олиш мумкин: 
- ҳужжатдаги матн; 
- имзо; 
- рақам; 
- бошқа ѐзувлари (резолюциялар); 
- ким бажарганлиги; 
- ҳужжатнинг қайси қисми ўзгартирилган (қалбакиллаштирилган); 
- қандай усулда ўзгартирилган, ўчирилган ва қалбакиллаштирилганини 
аниқлаш мумкин. 
Ҳар бир ҳужжат реквезитлари билан турли хил хусусиятларга эгадир. 
Далилий ашѐ аҳамиятига эга бўлган ҳужжатларни кўздан кечириш 
жараѐнида, илмий криминалистик техника воситалари ва криминалистик 
усулларидан кенг фойдаланиш ҳамда жуда эҳтиѐт бўлиш, хавфсизлик 
шартларига қатъиян амал қилинишни талаб этади. 
Шартли равишда ҳар бир далилий ашѐ бўлган ҳужжатни кўздан 
кечириш, ўзаро чамбарчас боғланган ва кетма-кет келадиган уч босқичдан 
иборатдир: 

ҳужжатдаги реквезит хусусиятларини аниқлаш; 

---


ўзига ҳос индивидуал хусусиятларини аниқлаш; 

ҳужжатдаги аниқланган хусусият ва унинг мазмунини жиноий воқеа 
билан боғлиқ сабабларини аниқлаш.
Ҳужжатни кўздан кечиришнинг иккинчи босқичида ҳужжатдаги 
индивидуал хусусиятлар аниқланади.
Бу ҳужжатдаги турли ўзгаришларни: 

ўчириш; 

қўшимча ѐзиш; 

бор ѐзувни бошқача ўзгартириб ва матнни йўқотиб бошқа ѐзувни 
киритиш ва ҳакозоларни) аниқлаш, аввалги ҳақиқий матни тиклаш, 
матнларни босишда ишлатилган воситаларни идентификация қилишдан 
иборатдир. 
Далилий ашѐ бўлган ҳужжатларни текшириш натижасида қуйидаги 
фактлар аниқланади: 

ҳужжатдаги қўлѐзма матни, имзо, рақами, санаси ва бошқа
белгиларни ѐзган шахсни аниқлаш; 

ҳужжатнинг қайси қисми ва қандай усулда қалбакиллаштирилган 
(асосий ѐзувга қўшимча киритиш, ўчириш, тузатиш, ўзгартириш каби) деган 
саволни ҳал қилади. 
Қалбаки ҳужжатлар жиноий иш юзасидан ашѐвий далил бўлганлиги 
учун, уларни олишда, жиноий ишга қўшишда ва бошқа тергов ҳаракатларида 
ишлатишда ўзига хос услуб ва қоидаларни қўллаш зарур.
Ҳужжатларни ашѐвий далил сифатида кўздан кечириш ва далил 
сифатида қўллаш ЖПКнинг 90-92 моддалари асосида амалга оширилади.