Ўзбекистон республикаси давлат божхона қЎмитаси

ботиқ излар; 

юзаки излар; 
2. Ҳосил бўлиш механизми бўйича: 

статик излар; 

динамик излар; 

---

3. Изларнинг заррачалар ҳисобидан ҳосил бўлишига қараб: 

локал излар; 

периферик излар.
3.2. Изларнинг таснифлари. 
Амалий жиҳатдан изларни таснифлаш уларни қидириб топиш, 
нусхасини олиш, тадқиқ этишда ҳар бир изни қай усулда ҳосил бўлганлигини 
процессуал ҳужжатларда тўғри-аниқ ифодалаш имконини беради.
1. Келиб 
чиқиш (шакли) манбаи бўйича ва объектдаги 
ўзгаришнинг ҳосил бўлиши характерига қараб – излар икки асосий 
гуруҳга бўлинади: 
а) Ботиқ излар (хажимли, чуқур) – из қабул қилувчи объектнинг 
юзаси из қолдирувчи объект билан контактда бўлган жой тўқнаш келган 
объектни босишдан, эзишдан ѐки урилишидан бўзилади ва шу қисмидаги 
ўзгариш ҳисобига ҳосил бўлади ҳамда янги шаклга киради. 
Бунинг натижасида из қолдирувчи объектнинг тасвири қабул қилувчи 
объектда ботиқ ҳолатда ўз аксини топади. Қабул қилувчи объект из 
қолдирувчи объектга нисбатан юмшоқ бўлса ботиқ излар ҳосил бўлади. 
б) Юзаки излар - бунда из – тасвир фақат из қолдирувчи 
объектларнинг устки қатламидаги ўзгариш натижасидагина ҳосил бўлади. 
Бунда, қабул қилувчи объектда из қолдирган объект юза қисмининг акси 
ўтиши натижасида ҳосил бўлади. 
Юзаки излар асосан икки ҳолатда ҳосил бўлади: 
а) из қолдирувчи объект из қолувчи (қабул қилувчи) объектни устки 
қисмидаги маълум бир қатламни ўзи билан олиб кетиши натижасида ҳосил 
бўлади. (қум, қор, тупроқ, лой ва бошқаларда). 
б) из қолдирувчи объект маълум бир қатламни из қабул қилувчи 
объектда қолдириб кетиш натижасида ҳосил бўлади. (қўл бармоқ, оѐқ, 
транспорт воситалари излари ва бошқалар).