|
АТ “Алоқабанк” ва унга таққосланаётган банклар-
нинг активлари рентабеллиги
67
№
Банк номи
ROA
2014-2018 йиллар орасидаги фарқ
2014
2015
2016
2017
2018
миқдор фоизда
1
АТ “Алоқабанк”
2,6%
2,6%
2,5%
3,2%
3,2%
0,6%
123,2%
2
АТИБ “Ипак Йўли”
2,4%
2,4%
2,7%
3,3%
4,5%
2,1%
186,5%
3
АТБ “Ҳамкорбанк”
3,5%
4,1%
3,6%
3,5%
3,1%
-0,4%
87,6%
4
АТИБ “Ипотека-банк” 1,7%
1,6%
1,5%
2,9%
1,5%
-0,2%
87,7%
5
АТБ “Қишлоқ
қурилиш банк”
1,0%
1,0%
0,9%
0,5%
1,1%
0,1%
109,7%
Ўртача ўсиш суръати бўйича АТИБ “Ипак Йўли” (3,0 %)
ва АТБ “Ҳамкорбанк” (3,6 %) кўрсаткичлари юқорилигини
кўриш мумкин.
2018 йил якуни бўйича банк тизимида жами ак-
тивлар рентабеллиги 2,0 фоизни, шундан дав-
67
Тижорат банкларининг йиллик молиявий ҳисоботлари асосида
муаллиф томонидан ишлаб чиқилган.
103
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
лат улушига эга тижорат банкларида 1,6 фоиз ва
бошқа банкларда 4,3 фоизни ташкил этди. Шунингдек,
банк тизимининг капитал рентабеллиги кўрсаткичи
16,2 фоиз, давлат улушига эга тижорат банкларида
13,1 фоиз ва бошқа банкларда 30,3 фоиз даражасида
шаклланди (3.1-расм).
3.1расм. Активлар ва капитал рентабеллиги,
фоизда
68
Банкларнинг молиявий самарадорлик коэффи-
циентларини солиштириш натижалари давлат улу-
шига эга ва бошқа тижорат банкларида молиявий
бошқариш стратегиялари ўртасида сезиларли фарқлар
мавжуд эканлигини кўрсатмоқда. Бунда давлат улушига
эга тижорат банклари активлар ва капитал рентабеллиги
кўрсаткичларининг нисбатан пастлиги мазкур банклар-
нинг, асосан, давлат аҳамиятига эга бўлган паст маржали
дастурларни молиялаштириш билан шуғулланиши ҳамда
уларнинг фаолиятида даромадлилиги юқори бўлган ти-
жорат кредитларининг ва чакана банк хизматлари улу-
шининг паст даражада сақланиб қолаётганлиги билан
изоҳланади.
Кредитлаш жараёнининг банкларда тўғри ташкил эти-
лиши кредит муносабатларидаги риск даражасини па-
68
Тижорат банкларининг йиллик молиявий ҳисоботлари асосида
муаллиф томонидан ишлаб чиқилган.
104
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
сайтириш ва кредит самарадорлигини таъминловчи бош
омил ҳисобланади ва бу омил банк ходимларининг қай
даражада масъулият билан ўз вазифаларига ёндашиш-
ларига, уларнинг маҳорат ва малакаларига, шунингдек,
қарз олувчининг ҳам кредит муносабатига қай даражада
масъулият билан ёндашишига боғлиқ.
Кредитнинг самарадорлиги масаласи хорижлик иқти-
содчи олимлар томонидан илмий асосда тадқиқ қилинган
ва тегишли илмий-назарий хулосалар шакллантирилган.
Профессор О.И.Лаврушиннинг фикрига кўра, кредит-
нинг самарадорлигини тавсифловчи кўрсаткичлар тизи-
ми мавжуд бўлиб, улар орасида муаммоли кредитлар ва
кредитларнинг даромадлилигини тавсифловчи кўрсат-
кичлар муҳим ўрин эгаллайди
69
.
Профессор Н.Э.Соклинскаянинг хулосасига кўра, риск-
ларни диққат билан кузатиш, сифатли кредит йиғма жил-
дини шакллантириш, кредитлаш жараёнини бошқариш
учун яхши маълумотлар базасига эга бўлиш кредитнинг
сифат мазмунини таъминлашнинг асосий жиҳатлари ҳи-
собланади
70
.
Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки экспертлари-
нинг тавсиясига кўра, тижорат банклари кредит портфе-
лининг сифатини таъминлашда кредитлардан кўрилган
зарарларни қоплашга мўлжалланган захира ажратмала-
рининг меъёрий даражаларини таъминлаш ва кредит-
лардан олинадиган фоизли даромадларнинг барқарор-
лигига эришиш муҳим аҳамият касб этади
71
.
Таниқли иқтисодчи олимларнинг юқорида қайд этил-
ган илмий-назарий қарашларидан хулоса қилиш мум-
69
Лаврушин О.И. Банковское дело: современная система кредитова-
ния: Финансовая академия при правительстве РФ. -4-е изд., стерео-
тип. -М.: КНОРУС, 2008. – С. 36-37.
70
Соколинская Н.Э. Проблемы менеджмента кредитного портфеля в
современных условиях//Банковское дело. – Москва, 1999. - №9. – С.
18-19.
71
www.worldbank.org расмий интернет сайти маълумотлари.
105
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
кинки, тижорат банклари кредитларининг самарадорли-
гини таъминлашда кредит рискининг паст ва барқарор
даражасини таъминлаш ҳамда кредитлардан олинадиган
фоизли даромадларнинг барқарорлигига эришиш муҳим
аҳамият касб этади.
Кредитларнинг самарадорлигини баҳолашда инобат-
га олинадиган асосий омиллардан бири бу – кредитлар-
дан кўрилган зарарларни қоплашга мўлжалланган захира
ажратмаларининг даражаси ва динамикаси ҳисоблана-
ди. Дунё банк амалиётида кредитларнинг самарадорли-
гини баҳолашда Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки
экспертлари томонидан ишлаб чиқилган қуйидаги кўр-
саткичлардан кенг фойдаланилади:
А. Кредитлардан кўрилган зарарларни қоплашга мўл-
жалланган захира ажратмалари даражаси (ККЗҚМЗАД).
ККЗҚМЗАД = (ЗАС / БАЎС) х 100%
(1)
бу ерда:
ЗАС – захира ажратмалари суммаси;
БАЎС – банк активларининг ўртача суммаси.
Ушбу кўрсаткичнинг юқори меъёрий даражаси 1,0
фоиз ни ташкил этади. Кредитлардан кўрилган зарарлар-
ни қоплашга мўлжалланган захира ажратмалари дара-
жаси кўрсаткичининг меъёрий даражадан юқори бўли-
ши тижорат банки таснифланган кредитлари таркибини
ёмонлашганлигидан далолат беради.
Б. Муддати ўтган кредитларнинг мўътадил даражаси
(МЎКМД).
МЎКМД = (МЎКС / БК) х 100%
(2)
бу ерда: МЎКС – муддати ўтган кредитларнинг ўртача сумма-
си; БК – брутто кредитлар.
Мазкур кўрсаткичнинг юқори меъёрий чегараси 3,0
фоиз қилиб белгиланган.
В. Муддати ўтган кредитларнинг йўл қўйиш мумкин
бўлган чегаравий даражаси. Ушбу кўрсаткич 2-формула
орқали ҳисобланади ва унинг юқори меъёрий даража-
си 5,0 фоизни ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси
106
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
Марказий банки Бошқарувининг 2015 йил 13 июндаги
14/5-сонли (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги
томонидан 2015 йил 14 июлда 2696-рақам билан рўйхат-
дан ўтказилган) “Тижорат банкларида активлар сифатини
таснифлаш ва активлар бўйича эҳтимолий йўқотиш-
ларни қоплаш учун захиралар шакллантириш ҳамда
улардан фойдаланиш тартиби тўғрисидаги низомни тас-
диқлаш ҳақида”ги қарорига мувофиқ республикамизда
таснифланган кредитлар тоифалар бўйича захира ажрат-
малари шакллантирилади.
3.3жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |
