Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари давлат қЎмитаси

 
II.9.1. Жойида чизиқ ўтказиш ва чизиқ ўлчаш тартиби 
Берилган аниқликда чизиқ узунлигини ўлчаш учун ўлчаш асбобини 
вертикал текисликда ѐтган чизиқни икки учи боши ва охирги нуқталар 
устидан ўтказиш керак бўлади 
бир текисликда ѐтиш усули
дейилади. Чизиқ 
узунлиги лента рулетка ѐки сим билан ўлчаш учун ишорат қозиқлари бир 
текисликда жойида ҳар 100 – 200 м ва тоғ олди жойларида 10 – 100 м 
ўрнатилади.
Ишорат қозиғи 
узунлиги 2 – 2,5 м ва қалинлиги 3,5 – 4 см бўлган 
думалоқ ѐғоч бўлиб, йўл – йўл қизил ва оқ рангга бўялган бўлади. Ерга 
ўрнатиш учун учига конус шаклида металл қалпоқча кийдирилади.
Ўлчанаѐтган чизиқ ўрни жойида сақланиш муддатига кўра: вақтинчалик 
бўлса 30 – 40 см ѐғоч қозиқлар, ѐнида қоровул қозиқ билан, узоқ муддатларга 
мўлланганда темир бетон монолитлар, релслар билан белгиланади. 
Чизиқ ўтказиш
икки усулда геодоезик асбобнинг кўриш трубаси 
ѐрдамида чамалаб ―ўзидан бошлаб‖ ѐки ―ўзига қараб‖ усулларида 
бажарилади. 
 
 
 

---

36 
9.1-расм. Чизиқ ўтказиш чизмаси ва усуллари 
Икки бир – бирига кўринадиган 
А
ва 
В
нуқталар орасидаги чизиқ 
ўтказиш ―ўзига қараб‖ усулда ўтказилган. Бу усулда 
А
ва 
В
нуқтага ишорат 
қозиғи ўрнатилади. 
А
нуқтада турган кузатувчи ишораси билан 
АВ
текислиги 
бўйича 1, 2, 3, 4 ва ҳ. к. нуқталарга ишорат қозиғи қўйилиб, чизиқ 
ўтказилади. Нуқталар жойида белгиланиб ерга маҳкамланиб борилади. 
АВ
чизиғини узайтириш ―ўзидан‖ амалга оширилган чизмаси келтирилган 
(9.1-расм). 
Тепаликларда
бир – бирига 
А
ва 
В
нуқталар оралиғидан чизиқ ўтказиш 
қуйидагича бажарилади. 
А
ва 
В
нуқталарга ишорат қозиғи ўрнатилади, 
сўнгра бир кузатувчи тепалик ѐнбағрида 
А
нуқтадан кўринадиган бирор – бир 
мисол учун, 
d
1
нуқтага ишорат қозиғи ўрнатади. Иккинчи кузатувчи 
Аd
1
текислигида 
С
1
нуқта белгилайди. Шундан сўнг биринчи кузатувчи 
d
1
нуқтадаги ишорат қозиғини 
С
1
В
текислигида ѐтган 
d
1
нуқтага кўчиради. 
Иккинчи кузатувчи 
С
1
нуқтадан 
С
2
ишорат қозиғини кўчиради ва ҳ. к. бу 
ишлар, 
С
нуқтадаги ишорат қозиғи 
D
нуқта орқали 
В
нуқтадаги ишорат 
қозиғини бир чизиқда қоплагунча давом эттирилади. Шунда 
D
нуқтадаги 
ишорат қозиғи ўз навбатида 
А
нуқтадаги ишорат қозиғини ѐпган 
ҳисобланади. Бу эса ўз навбатида барча 
А, С, D
нуқтадаги ишорат 
қозиқларнинг бир текисликда ѐтганликларини билдиради. 
Жарликлардан
чизиқ ўтказишда 
А
ва 
В
нуқтадаги ишорат қозиғи бўйича 
жар ѐқасида – 1 ва жарликнинг иккинчи томонидан 2, 3 нуқталарига ишорат 
қозиқлари ўрнатилади. Кейин улардан фойдаланиб, 4 ва 5 нуқталари бўйича 
6, 7 нуқталар белгиланади. 
Ўзаро кўринмайдиган
А
ва 
В
нуқталар оралиғида мисол учун, дарахтзор 
ѐки ўрмон жойларида бу икки нуқта кўринадиган жойида 
D
нуқта танланади. 
Танланган 
D
нуқтага теодолит ўрнатилиб, 
АDВ
бурчаги аниқланади. 
Теодолит 
АD
створда жойлашган 
Е
нуқтага кўчирилади ва 
β
бурчак миқдори 
бўйича шу йўналишда бирор – бир жойда 
F
нуқта белгиланади. Лента билан 
DВ, DE
ва масофалари ўлчаниб, 
АЕС
ва 
АDB
учбурчаклардан 
ЕС
масофа 
ЕС=BD АЕ/АD
ҳисобланади. Ҳисоблаб топилган масофани 
EF
йўналиши 
бўйлаб қўйилиб, 
C
нуқта ўрни топилади. 
С
нуқтага ишорат қозиғи ўрнатилиб 
АС
йўналиши бўйича 
В
нуқтага йўлакча очилади.