Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари давлат қЎмитаси

 
- 
QUICK SETTINGS
 −
тез созлаш;
-
 
ALL SETTINGS
 – 
барча созлашлар; 
-
 
DATA MANAGER
 – 
хотира билан ишлаш; 
-
 
CALIBRATION
 – 
тахеометрни текшириш; 
-
 
SYSTEM INFO
 – 
ахборатлар тизимларидан ташкил топган бўлади. 
II.8.2. Горизонтал бурчак ўлчаш усуллари 
Горизонтал бурчак ўлчашда уч хил усуллардан бири қўлланилиши 
мумкин: а) приемлар усули; б) лимб ва алидаданинг ―нўлларини‖ 
туташтириш усули; в) такрорлаш усули. 
Приемлар усули билан бурчак ўлчаш.
Геодезияда, одатда йўналиш 
буйича ўнг бурчак ўлчанади. Мисол учун, 
А
нуқтадан 
С
ва 
F
йуналиши 
буйича йул бўлсин. Бунда, 
А
нуқта кейинги ва 
В
нуқта олдинги деб 
белгиланади. Бу йуналишда 
А
ва 
В
орасидаги бурчакни ўлчаш учун лимб 
қотирилиб, алидада ҳаракатлантирилиб, кўриш трубасининг тўрлар маркази 
аввал кейинги 
А
нуқтага қаратилиб лимбдан микроскоп орқали саноғи, 
сўнгра олдинги ишорат қозиғига қаратилиб 
В
нуқтадан 
b
саноғи олинади. 
Ўлчанган амаллар натижасида бурчак қуйидагича ҳисобланади. 
в
a



 

---

34 
Агар, 
а
саноғи в саноғидан кичик бўлса, бу саноққа 360° қўшиб, айириш 
ишлари бажарилади. Бу усулда бурчак бир маротаба ўлчов билан 
чегараланмай, теодолитнинг вертикал доирасининг икки ҳолатида:доира ўнг 
ДЎ
ва доира чап 
ДЧ
кўриш трубаси ўз зенит ўқида айлантирилиб, ўлчаш 
ишлари қайтарилади. Ҳар бир алохида ўлчаш ишлари 
ярим прием
ва иккита 
улчов натижалари эса 
тўлиқ прием
деб юритилади. Ўлчаш натижаларининг 
фарқи асбоб аниқлигининг икиланганидан ошмаслиги шарт.
Лимб ва алидаданинг “нўлларини” тўташтириш усули.
Бу усулда 
лимбнинг алидада ―қўллари‖ тўташтирилиб ва лимб ҳаракатлантириб, тўрлар 
марказини олдинги нуқтага тўғирланади ва лимб қотирилиб, алидада 
бўшатилиб теодолит айлантирилиб кўриш нуқтаси кейинги нуқтага 
визирланади. Микроскопдан саноқ ўлчанаѐтган бурчак катталиги 
аниқланади. 
Такрорлаш усули билан бурчак ўлчаш.
Лимбда ўлчанаѐтган бурчак 
катталигини n-маротаба кетма – кет қўйиш, бу усулнинг асосини ташкил 
қилади. Бунинг учун визир ўқини олдинги нуқтага қаратиб, лимбдан в саноғи 
олинади, сўнгра алидада бўшатилиб, кўриш трубаси кейинги нуқтага 
қаратилади, сўнгра эса лимб бўшатилиб, яна олдинги нуқтага қаралади. 
Алидада бўшатилиб, труба кейинги нуқтага қаратилади шу билан бирга 
лимбда иккинчи мартта ўлчанаѐтган бурчак катталиги қўйилади. Бундай 
ўлчаш ишлари бир неча марта такрорланади. Шундай такрорлашда 
в 
саноғини лимбдан олдинги нуқтага қараб олинган катталик, 
а 
саноғини эса 
кейинги нуқтадан олинган катталик десак, у ҳолда ўлчанаѐтган бурчак 

қуйидаги ифода билан ҳисобланади: 
n
в
а



 
бу ерда, 
а–
биринчи
 
нуқтадаги лимбдан дастлабки олинган саноқ; 
в–
кейинги 
нуқтадаги сўнги саноқ; 
n
– такрорлашлар сони.