Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари давлат қЎмитаси

назорат саволлари
1. Нивелирни иш ҳолатига қандай тартибда ўрнатилади? 
2. Нивелирни қисимларини номма-ном айтиннг. 
3. Нивелир қисимларини вазифаларини тушунтиринг. 
3 - Лаборатория иши
Мавзу:
 Теодолитда турли усуллар билан горизонтал бурчак ўлчаш
 
Лаборатория машғулотиинг мазмуни ва мақсади: 
Машғулот 
давомида 2Т30 ва 2Т30П русумдаги теодолитларни иш ҳолатига келтириш 
ва горизантал бурчак ўлчаш усулини ўрганиш. 
Машғулотда фойдаланиладиган асбоблар ва жиҳозлар: 
Теодолит 
штативи билан, геодезик рейка, бурчак ўлчаш журнали. 
Мавзу бўйича умумий назарий маълумотлар 
Теодолитда 
горизантал 
бурчак 
ўлчаш 
орқали 
обьектнинг 
координаталари аниқланади. Горизонтал бурчак ўлчашда уч хил усуллардан 
бири қўлланилиши мумкин: 
а) 
доиравий қабуллар усули; 
б) 
лимб ва алидаданинг ―нолларини‖ туташтириш усули; 
в) 
такрорлаш усули; 

---

197 
Доиравий қабуллар усули билан бурчак ўлчаш
Геодезияда, одатда йўналиш бўйича ўнг бурчак ўлчанади. Мисол учун, 
А нуқтадан С ва F йўналиши бўйича йўл бўлсин. 
3.1-расм. Горизонтал бурчак ўлчаш 
Бунда, C нуқта орқадаги ва B нукта олдинги деб белгиланади. Бу 
йўналишда CB орасидаги бурчакни ўлчаш учун лимб қотирилиб, алидада 
ҳаракатлантирилиб, кўриш трубасининг тўрлар маркази аввал кейинги A 
нуқтага қаратилиб лимбдан микроскоп орқали a саноғи, сўнгра олдинги 
ишорат қозиғига қаратилиб B нуқтадан b саноғи олинади. Ўлчанган амаллар 
натижасида бурчак қуйидагича ҳисобланади. 
β=а–b 
Агар а саноғи в саноғидан кичик бўлса, бу саноққа 360° қўшиб, айириш 
ишлари бажарилади. 
Бу усулда бурчак бир маротаба ўлчов билан чегараланмай, кўриш 
трубаси ўз зенит ўқида айлантирилиб, ўлчаш ишлари қайтарилади. Ҳар бир 
алохидаўлчаш ишлари ярим прием ва иккита ўлчов натижалари эса тўлиқ 
прием деб юритилади ўлчаш натижаларининг фарқи асбоб аниқлигининг 
икиланганидан ошмаслиги шарт. Мисол учун Т30 теодолитида бу фарк-1' 
минутни ташкил қилади. Агар фарқ шартни бажарса, у ҳолда иккита ўлчаш 
натижаларининг ўртачаси олинади. Барча ўлчаш натижалари махсус 
горизонтал бурчак ўлчаш журналига кайд қилинади.