209
Лаборатория машғулоти бўйича билимларни мустаҳкамлаш учун
назорат саволлари
1. Реълеф баландлиги қандай ҳисобланади?
2. Долномердан масофа қандай ўлчанади?
3. Иплар тўри деганда нимани тушунасиз?
9 - Лаборатория иши
Мавзу:
Электрон нивелирлар билан ишлаш
Лаборатория машғулотиинг мазмуни ва мақсади:
Лаборатория
ишида гуруҳдаги талабалар 6 ѐки 5 тадан бригадаларга бўлиниб, уларга
берилган электрон нивелир
комплекти билан таништирилади, ҳамда жойда
берилган икки нуқта орасидаги нисбий баландликларини нивелир асбоби
орқали геометрик нивелирлашнинг ―ўртадан‖ нивелирлаш усули орқали
ўлчаш ва олинган натижаларни махсус жадвалга ҳамда нивелир ҳотирасида
сақлаб, уларни таъминотли дастур орқали қайта ишлаш.
Машғулотда фойдаланиладиган асбоблар ва жиҳозлар:
Электрон
нивелир - штативи билан, маҳсус штрих кодли рейка, нивелирлаш журнали.
Мавзу бўйича умумий назарий маълумотлар
Жойда берилган нуқталар орасидаги
нисбий баландликни топишда
нивелир асбобидан кенг фойдаланилади. Бугунги кунда замонавий
технологиялар асрида нивелирларнинг автоматлашган электрон ва лазерли
нивелир турлари кенг тарқалган. Улардан фойдаланиш афзаллиги шундаки,
ўлчаш ишларида ҳисоблаш ишларини ўзи автоматик
амалга оширади ва бу
фойдаланувчиларга нисбатан анча қулайдир.
Автомобиль йўллари ва аэродромларни қидируви, лойиҳалаш, қуриш ва
эксплуатация қилиш ишларида замонавий геодезик асбобларнинг ўрни
ниҳоятда муҳим ҳисобланади.
Замонавий нивелирлардан лазерли, ҳамда, электрон (рақамли) турлари
мавжуд бўлиб, улардан фойдаланиш қидирув ва қурилиш ишларида яхши
самара беради.
Лазерли нивелирлар.
Лазерли нивелирлар кўпинча архитектура қурилиш
ишларида кенг фойдаланиладиган асбоб ҳисобланиб, майдони кичик бўлган
объектларда анча қулайдир. Лазер нури орқали лойиҳа
текислиги, лойиҳа
қиялик бурчаги ва горизонтал бурчакни жойга кўчириш жудаям осон ва катта
самара беради.
Бу турдаги нивелирлар, ишлаши юқори аниқликда бўлиб, компенсатори
мавжуд ва кўриш трубасидаги нурни ўзиниг маҳсус штрих кодли рейкаси
орқали қайтиши ҳисобига ундан қора саноқ ва геодезик асбоб билан рейка
орасидаги масофани ўлчаб беради.
Электрон нивелирлардан SPRINTER 100/100M/200/200M юқори
аниқликда ўлчаш ишларини олиб бориб қидирув ва қурилишда кенг миқѐсда
фойдаланишга мўлжалланган.
210
9.1-расм. SPRINTER 100/100M/200/200M электрон нивелирининг қисмлари: а) горизонтал
ориентирлаш винти; б) батарейка қўйиш жойи; с) доиравий адилак; d) нишон(визир);
e) фокусловчи винт(кремальвера); f) ушлагич (ручка); g) окуляр; h) LCD экран; i) трейгер;
j) кўтаргич винтлари.
SPRINTER
нивелири билан ишлашда қуйидаги қўшимча қисмлари
мавжуд:
-
алюминли рейка (Region dependant);
-
қуѐш ва ѐмғирдан ҳимоялагич;
-
батарейка 4 AA alkaline dry - cells
-
батарейкани қувватловчи аккумулятор (Опция)
-
маълумотларни ўтказиш/сақлаш қурилмаси (компьютер кабели)
-
Leica Survey Office Таъминотли дастурни компьютерга ўрнатилганлиги
9.2-расм. SPRINTER 100/100M/200/200M электрон нивелирини контейнеридаги комплекс
қисмлари: а) Sprinter нивелири; b) Батарейка(4х); c) ивелирни созловчи ключлари; d) CD,
CD-ROM қўлланма; e) Камар; f) Қуѐшдан ҳимоялагич; g) Отвесни ўрнатувчи қурилма;
h) Отвес
211
SPRINTER 100/100M/200/200M электрон
нивелирини клавиатураси
қуйидаги вазифаларни бажаради.
9.1-жадвал
Кнопки
Кўриниши
1-бажарадиган
функцияси
2-бажарадиган функцияси
On/Off
Нивелирни ўчириш/ѐқиш
MEAS
Масофа, саноқ олиш ва
нисбий
баландликни
ўлчаш буйруғи
Ўлчашни автоматик давом
эттириш
(2 секунд босиб турилганда)
Height / Distance
Саноқ олиш ва масофа
ўлчаш усулини танлаш
Юқорига
кўтарувчи
курсор(меню очилганда)
dH
Нисбий
баландликни
танлаш функцияси
Пастга
туширувчи
курсор(меню очилганда)
MENU
Созламаларга кириш ва
белгилаш
Танланган функцияга кириш
(менюдаги)
Backlight
LCD дисплейни ѐритиш
Танланган функцияга чиқиш
(менюдаги)
Электрон нивелир билан ишлашда геометрик нивелирлашда нивелирни
ўлчанаѐтган нуқталарга нисбатан ўрнатилишига кўра
“ўртадан”
нивелирлаш
усули орқали бажарилади.
Нивелир ишчи ҳолатга доиравий адилак орқали келтирилади.
Шундан сўнг тугмаси орқали нивелир ѐқилади. Дисплейда аввал
нивелир ишлаб чиқарган компания логотипи кўринади, сўнгра унда
тасвир ҳосил бўлади. 1.235m – рейкадан олинадиган қора саноқ; 5.68 m
асбобдан рейкагача бўлган масофани беради.
Тўғридан – тўғри нисбий баландликни ўлчаш
учун тугмаси
босилади ва ―ўртадан‖ нивелирлаш усулида нисбий баландлик ўлчанади.
Нивелирда нисбий баландликни ўлчашда дастлабки ўлчанаѐтган
нуқтанинг мутлоқ баландлиги киритилади. Шунга мос тарзда кейинги
нуқтанинг мутлоқ баландлиги автоматик тарзда дисплейда ҳосил бўлади.
Шунингдек, сўнгги ўлчанган рейкадан олинган саноқ ва нивелир билан рейка
орасидаги масофа ҳам кўрсатилади.
212
Геометрик нивелирлашнинг ―ўртадан‖ нивелирлаш усулида ўлчаш
процесси қуйидагилардан иборат:
Тугма Ўлчаш жараѐни Рейкадан саноқ, Кейинги ўлчаш
босилади Масофа
Ўлчаш жараѐни Сўнгги натижа
Do'stlaringiz bilan baham: 
