Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар технологиялари давлат қЎмитаси

2.2. Mikroprotsessorning umumiy strukturasi 
  
         Har  qanday  mikroprotsessorli  tizimlarning  yadrosi  mikroprotsessor  yoki 
protsessor  (processor)  hisoblanadi.  Boshqacha  qilib  “qayta  ishlagich”,  aynan 
mikroprotsessor  -  bu  shunday  uzelki,  hamma  ma’lumotlarni  qayta  ishlashni  MPT 
ichida  amalga  oshiradi.  Qolgan  uzellari  yordamchi      funksiyalarni  bajaradi: 
ma’lumotlarni saqlash, tashqi qurilmalar bilan aloqa, foydalanuvchi bilan muloqot. 
MP  arifmetik  va  mantiqiy  amallarni,  kodlarni  vaqtinchalik  saqlash,  MPT  lari 
uzellararo
  ma’lumot  almashish  va  boshqa  vazifalarni  bajaradi.  Protsessorni  tizim 
miyasi bilan solishtirsa bo’ladi.  
         Protsessor  hamma  operatsiyalarni  ketma-ket  bajaradi.  Birinchi  bo’limdan 
ma’lumki MP  operatsiyalarni parallel bajarishi mumkin.  Ma’lumotlarni ketma-ket 
bajarish afzalligi shundan iboratki bir takt jarayon ichida murakkab operatsiyalarni 
bajarish  mumkin.  Lekin  operatsiyalarni  bajarilishi  ularning  oson  yoki 
murakkabligiga  bog’liq.  Bundan  kelib  chiqadiki,  MP  har  qanday  operatsiyalarni 
bajaradi, lekin hamma operatsiyalarni yagona uzeldan o’tkazadi(Rasm 2.3.). 
 
 
             
 
Kiruvchi 
Chiquvchi 
kodlar 
   kodlar  
 
 
                                      Axborotni boshqaruvi (dastur) 
                              2.3. Rasm. MP da axborotlar oqimi 
  
       Protsessor  asosini    buyruqlar    tizimi  tashkil  qiladi.  Buyruqlar  tizimi  va 
strukturasi  protsessorning  tezligi,  moslanuvchanligi,  foydalanish  uchun  ulayligini 
belgilaydi. 
Prossessor 

---

 
66 
         MP  buyruqlari  o’ntadan  bir  necha  yuztagacha  bo’lishi  mumkin.  Buyruq 
kodlari  turli  razryad  uzunliklariga  ega  bo’ladi.  Har  bir  buyruqning  o’z  bajarilish 
vaqti bor, shuning uchun dastur bajarilish vaqti faqat dasturga emas, balki qanday 
buyruqlar  bajarilishiga  bog’liq.  Protsessor  strukturasiga:  registrlar,  arifmetik 
mantiqiy qurilmalar, multipleksorlar, buferlar va registrlar  kiradi. Hamma uzellar 
ish  jarayoni  protsessorni  umumiy  tashqi  takt  signali  orqali  amalga  oshiriladi. 
Protsessor murakkab raqamli qurilmani tashkil qiladi (Rasm 2.4.). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.4. Rasm. Oddiy MP ning tuzilishi 
 
          Buyruqlarni  tanlashni  boshqarish  sхemasi    buyruqlarni  o’qiydi  va 
deshifratsiya  qiladi.  Birinchi  mikroprotsessorlarda  bir  vaqtning  o’zida  oldingi 
buyruqni  o’qish  hamda  keyingi  buyruqni  tanlash  imkoniyatlari  mavjud  emas  edi, 
chunki  protsessor  bu  operatsiyalarni  o’z  ichiga  olmagan  edi.  Lekin  hozirgi  16-
razryadli protsessorlarda bu imkoniyat mavjuddir, unda  konveyer (ketma- ketlik) 
nomli  buyruq  mavjud  bo’lib,  bu  buyruq  orqali  bir  buyruq  bajarilish  jarayonida 
keyingi  buyruqlarni  tanlash,  amalga  oshirish  imkoniyati  mavjuddir.  Bu  orqali  esa