Авиакосмик технологиялари факультети

---

АВИАКОСМИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ФАКУЛЬТЕТИ

 

Радиоэлектрон қурилмалар ва тизимлари кафедраси 

“Радиоэлектроника асослари” фанидан 1-оралиқ назорат саволлари 

 

14-вариант 

 

1. Амплитудали ва фазали модуляция 

2. Сигналларни тасвирлаш услублари 

 

 

Фан ўқитувчиси                                   кат. ўқ. Арипова М.Х 

 

 

121-19 RQT SHOKIROV SAMANDAR 

JAVOBLAR 

1.

 

Amplitudali va fazali modulyasiya qilishda axborotlar oqimi uzatilayotgan signalning amplitudasi yoki fazasi 

bo’yicha  kodlanadi.  Bu  quyidagicha  amalga  oshiriladi:  T

S 

vaqt  intervali  davomida  K  =  log

2

M  bit,  uzatilayotgan  s(t) 

signalnig  amplitudasi  yoki  fazasi  bo’yicha kodlanadi,  bunda  0  ≤   t  <  T

s

.    Bu  davrda    uzatilgan  S(t)  =S

I

(t)cos  (2πf

c

t)  – 

S

Q

(t)sin(2πf

c

t) signalni, uning signalli fazosida, φ

1

(t) = g(t)  cos(2πf

c

t+φ

0

) va φ

2

(t) = -g(t)  sin(2πf

c

t+φ

0

) bazis funksiyalari 

bilan  S(t) = =S

i1

φ

1

(t) + S

i2

φ

2

(t) kabi yozish mumkin, bu yerda g(t)-shakllanilayotgan impuls.  [kT,(k+1)T] vaqt intervali 

davomida,  φ

0 

=  0  bo’lganda,  i-xabarni  uzatish  uchun  S

I

(t)  =  S

i1g

(t),  S

Q

(t)=  S

i2g

(t)  deb  qabul  qilamiz.  Bu  sinfazali  va 

kvadraturali  tashkil  etuvchilar  bo’lib,  modulyasiyalashtirilayotgan  signalning  chastota  polosasida  joylashgan  bo’lib, 

ularning  spektral  xarakteristikalari  g(t) impuls  shakli  orqali aniqlanadi.  Xususan,  ularning  V  o’tkazuvchanlik  polosalari 

g(t)  signal  chastotasi  polosasi  kengligiga  tengdir  va    S(t)  uzatilayotgan  signal,    f

c   

markaziy  chastotali  va  2V 

o’tkazuvchanlik polosasi kengligiga ega polosali signalni tasvirlaydi. Amaliyotda V = K

g 

/ T

s 

deb qabul qilinadi, bu yerda 

K

g 

  impulsning  shakliga  bog’liq  hisoblanadi,  ya’ni  to’g’riburchakli  impulslar  uchun  K

g 

=  0,5,    ko’tarilgan  kosinus 

impulslari uchun  0,5 ≤ K

g 

≤ 1 teng hisoblanadi. Shuning uchun to’g’ri burchakli  impulslar uchun g(t) signalning chastota 

polosasi kengligi 0,5/ T

s  

ni tashkil etadi, S(t) signal polosasi kengligi esa 1/ T

s 

ga teng.  Amplitudali va faza modulyasiya 

uchun  signalning  yulduzsimonligi  {(S

i1, 

S

i2

) 

  R

2 

,  i  =  1,…,M}  yulduzsimon  nuqtalar  asosida  shakllanadi.  S(t)  ning 

ekvivalent past chastotali tasvirlanishi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: 

S(t) = Re

                                                 (14.4) 

Bu  yerda  x(t)  =  (s

i1 

+  js

i2

)g(t).  Yulduzsimon  nuqtalar  S

i 

=  (s

i1, 

s

i2

)  belgilar  deb  atalib,  log

2

M  bit  uzunlikdagi  xabarga 

moskeladi, T

s 

vaqt esa belgini uzatish vaqti deb ataladi. Bunday modulyasiyada uzatish tezkorligi belgi uchun K bit yoki 

R = log

2

M / T

s 

 sek/ bitni tashkil etadi. 

Amplitudali va faza modulyasiyasining asosiy uchta tipi mavjuddir: 

-  amplituda-impulsli modulyasiya (AIM) – axborot faqat amplitudada mavjud bo’ladi; 

-  fazali manipulyasiya (FMN)  -  axborot faqat fazada mavjud bo’ladi; 

-  kvadratli amplitudali modulyasiya (KAM) – axborot ham amplitudada,  ham fazada mavjud bo’ladi. 

Raqamli  modulyasiya  sxemasi  K  =  log

2

M

 

belgidagi  bitlar  miqdori  bilan,  {S

i

,  i  =  1,…,  M}  signlning 

yulduzsimonligi  va  g(t)  impuls  shakli  bilan  aniqlanadi.  g(t)  impuls  shaklini  tanlashda  spektrdan  foydalanish 

samaradorligini oshirishga va belgilar orasidagi interferensiya bilan kurashishga ahamiyat beriladi. 

---

Amplitudali  va  faza  modulyasiyasi  belgilarning  berilgan  ketma-ketligi  davrida  14.1-rasmda  ko’rsatilgan 

modulyatordan foydalanib amalga oshirilishi mumkin. 

 

 

Amplitudali va fazali modulyator 

 

  Rasmdan  ko’rinib  turibdiki,  unda  bazisli  funksiya,  uzatkich  generatori  bilan  aniqlanuvchi    ixtiyoriy  φ

0 

fazaga 

egadir. Har bir belgini demodulyasiya qilish jarayoni 14.2-rasmda ko’rsatilgan demodulyatorda amalga oshiriladi. 

Ko’pincha  qabul qiluvchi o’z tarkibiga tashuvchi signalni fazasini tiklovchi, ya’ni  tashuvchi signalning φ fazasini, 

uzatkichdagi  φ

0 

 tashuvchi signal fazasi bilan moslashtiradi, bu jarayon kogerent detektorlash deb ataladi. Agar  φ - φ

0 

= 

Δφ ≠ 0 bo’lsa, u holda sinfazali tarmoq, kvadraturali tarmoqqa bog’liq bo’lgan  keraksiz tashkil etuvchilarga ega bo’ladi 

yoki  uning  teskarisi:  r

1 

=  s

i1 

cos(Δφ)  +  s

i2

sin(Δφ)  +  n

1   

va  r

2 

=  -s

i1 

sin(Δφ)  +  s

i2

cos(Δφ)  +  n

2

,  bu 

     

esa  ishchi 

xarakteristikalarni sezilarli yomonlashishiga olib keladi. Qabul qilgichning tuzilishida yana shu e’tiborga olinadiki, har bir 

T

s 

 sekunddan keyin sanashlardan olingan funksiya, belgining ketma-ketlik davrining boshlanishi bilan sinxronlashtiriladi, 

bu sinxronlash bilan tiklash deb ataladi. 

 

Amplitudali va fazali demodulyator (kogerent: φ = φ

0

 ). 

---

Qabul qilgichni sinxronlash va tashuvchi signalning fazasini tiklash, simsiz muhitda sezilarli  murakkab jarayon 

hisoblanadi. 

2.  Elektr  zanjirlarida  vaqt  bo’yicha  kuchlanishni,  tokni,  zaryad  va  quvvatni  o’zgarishini  elektr  tebranishlari  deb 

ataladi.  Axborotlarni  uzatish  uchun  foydalaniladigan  elektr  tebranishlari  signallar  hisoblanadi.  Elektr  zanjirlaridagi 

jarayonlarning  murakkabligi  dastlabki  signallarning  murakkabligiga  bog’liq  hisoblanadi.  Shuning    uchun  signal 

spektridan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. 

Har  bir  sinfga  tegishli  signallar  o’zining  xususiyatlariga  ega  bo’lib,  spesifik  izohlash    va  taxlil  qilish  uslublarini 

talab  etadi.  Signallarga  ishlov  berish  va  tasvirlashda,  ularni  taxlil  qilish    juda  muhim  hisoblanadi.  Signallarni  taxlil 

qilishdan asosiy  maqsad,  ularni  bir-birlari  bilan  taqqoslab  mos  tushishlik  va  farqlanishini  aniqlashdir.  Elektr  signallarni 

taxlil qilishning uchta asosiy tashkil etuvchilari mavjuddir: 

- 

signalning sonli parametrlarini o’lchash, bunday parametrlarga energiya, o’rtacha quvvat va o’rtacha kvadratik 

qiymatlar kiradi; 

- 

signalni elementar tarkibiy bo’laklarga ajratib, ularni alohida qilib ko’rish yoki turli signallarning xususiyatlarini 

taqqoslash;  bunday  bo’laklarga  ajratishni  qatorlar  va  integral  o’zgartirishlarni  qo’llab  (ularning  ichida  Fure 

o’zgartirishlari va qatorlari muhim hisoblanadi) amalga oshiriladi; 

- 

turli  signallarning  parametrlarini  va  xarakteristikalarini  o’xshashligi  darajasi  miqdoriy  o’lchanadi,  bunday 

o’lchash  korrelyasion taxlil apparatidan foydalanib amalga oshiriladi. 

Signallarni  eksperimental  turli  o’lchash  asboblari  va  qurilmalar  yordamida  o’rganish  mumkin,  masalan 

ossillograflar,  spektr  analizatorlari,  korrelometrlar,  qabul  qilgichlar,  voltimetrlar  va  boshqalar.  Bunday    usul  bir  qator 

kamchiliklarga  ega,  ya’ni  o’rganilayotgan  signalning  faqat  xususiy  xollari  ko’rilib,  sharoitlar  o’zgarishi  bilan  yuzaga 

keladigan  natijalarni  oldindan  aytib  berishning  imkoni  bo’lmaydi.    Signallarni  o’rganish  uchun  ularning  matematik 

modellaridan  foydalanishda,  yuqoridagi  kamchiliklar  kuzatilmaydi.  Signalning  matematik  modeli  deb,  uni  matematik 

apparat  (funksiyalar,  vektorlar,  taqsimlashlar  va  boshqalar)  yordamida  izohlashga  aytiladi.  Matematik  modelda  formal 

proseduralarni qo’llab, matematik o’zgartirishlar kiritib signal xususiyatlari haqida xulosalar qilinadi. Radiotexnikada  har 

bir sinfga tegishli signalning o’zining matematik modeli mavjud bo’lib,  bunda bitta matematik model amaliy jihatdan 

kuchlanishni,  tokni,  zaryadni,  quvvatni,  elektromagnit  kuchlanganligini    adekvat  izohlashi  mumkin  hisoblanadi.      Real 

radiotexnik signallar tuzilishi bo’yicha murakkab va aniq hisoblanadi, ularning matematik modellari esa abstrakt bo’lib, 

tekshirilayotgan  asosiy  signalda  o’tkazilgan  tadqiqotlar  natijalari  har  doimo  ham  matematik  modelda  o’tkazilgan 

natijalarga  mos  tushavermaydi.  Lekin  zamonaviy  radiosistemalarni  yaratishda,  uning  tarkibdagi  radioqurilmalarda 

kechadigan  jarayonlarni,  signallarning  vaqt  bo’yicha  taqsimlanishini  matematik  modellar  yordamida,  kompyuterlarda 

modellashtirish asosida amalga oshiriladi.