Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Мавзу юзасидан савол ва топшириклар: 
1. 
Тайёр маҳсулот ва уни сотиш ҳисобини юритишнинг вазифалари нималардан 
иборат? 
2. 
Тайёр маҳсулотнинг омбордаги ҳисоби кандай юритилади? 
3. 
Тайёр маҳсулот ва уни сотишнинг аналитик ҳисобини юритишда кандай 
хужжатлардан фойдаланилади? 
4. 
Тайёр маҳсулотни сотиш юзасидан ҳисоб-китобларнинг турларини айтинг. 
5. 
Тайр маҳсулот ва уни сотишнинг бухгалтериядаги ҳисоби кандай амалга 
оширилади? 
6. 
Тайёр маҳсулотнинг инвентаризациясини ўтқазиш тартиби ва унинг 
натижаларини расмийлаштиришни айтинг. 
7. 
Яроксиз маҳсулот нима? 
8. 
Яроксиз маҳсулотлар ҳисоби кандай юритилади? 
 

---

194 
Мавзу-15 Низом капитали, фондлар вазаҳиралар ҳисоби 
 
1.
Капитал (фонди)ни ташқил қилиш хусусиятлари ва уни ҳисобга олиш. 
2.Низом капитали (фонди), уни ташқил қилиш, узгаришини хисобга 
олиш, таъсисчилар билан хисоб-китобларни хисобга олиш 
3.
 
Қўшилган капитал ҳисоби. 
4.
Резерв капиталининг холати ва харакатини ҳисобга олиш 
5.
Грантлар ва субсидияларни мақсадли молиялаштириш ва 
тушумларни ҳисобга олиш. 
Хулоса. 
Мавзу юзасидан савол ва топшириклар. 
Таянч иборалари. 
1. Капитал (фонди)ни ташқил қилиш хусусиятлари ва уни ҳисобга 
олиш. 
Бозор муносабатларининг ривожланиши корхона фаолиятини молиявий 
таъминлашда, маблағлар таркиби ва тузилишида катор узгаришлар содир 
бўлишига олиб келади. Бундай шароитда корхона ишлаб чиқариш ҳўжалик 
фаолиятини амалга ошириш учун узининг маблағларига эга бўлиши лозим. 
Корхонанинг уз маблағлари турли молия ресурсларидан ташқил топиши 
мумкин. Масалан, устав фонди, таксимлаямаган фойда, махсус иақсадларга 
мулжалланган фонлдар ва бошқалар. 
Бозор иқтисодиётига ўтиш билан, яъни кичиқ корхоналар, хиссадорлик 
жамиятлари, ҳамкорликдаги корхоналар ташқил бўлиши билан, таьсисчилар 
томонидан корхонага қуйилган улушлар корхона маблағи манбаларини 
ташқил қилади. 
Хозирги вақтда мулкчилик шаклларидан катъи назар, корхоналарда устав 
фонди микдори мазкур корхона ташқил булганда тасдикданган таъсис 
ҳужжатларида кўрсатилган микдор билан мувофиқ келиши лозим. Унинг 
микдори йил давомида узининг мулкчилик шаклини узгартирмайдиган 
корхоналарда узгармайди. Давлат корхонаси хусусийлаштирилганда мазкур 
корхона мулкининг сотиб олиниш кийматини аниқлаш талаб қилинади, 
чунки таъсис ҳужжатида устав фонди миқдорини кўрсатиш лозим. 
Хиссадорлик жамияти ва жавобгарлиги чекланган жамият юридик 
шахслар ёқи фукаролар билан кедишилган холда тузилган бўлиб, уларнинг 
мулкини ухшаштиради. Мазкур мол-мулк чегарасида мажбурият учун 
уларнинг хар бири масъулият хис этади, хиссадорлик жамиятининг Низом 
фонди акционерлар томонидан сотиб олинадиган акцияларга бўлинган, 
жавобгарлиги чекланган жамият Низом фонди эса унинг аъзолари томонидан 
сотиб олинадиган бир неча улушларга бўлинади. Хиссадорлик жамияти 
инкирозга учраганда, акционерлар узларига тегишли акция қиймати 
микдорида зарар курадилар. 
Ҳиссадорлик жамиятларининг бошқа корхоналардан фарқи шуки, 
уларнинг мол-мулки, юқорида таъқидланганидек, акционерлар мол-мулки 

---

195 
ҳисобидан ташқил топади. Жамият хеч қандай юкори ташкилот 
кўрсатмасисиз мустақил, эркин фаолият олиб бориб, акционерлар 
хиссадорлик жамиятини бошқаришда иштирок этади. 
Бошқа турдаги корхоналардан хиссадорлик жамиятининг яна бир фарқи 
шундан иборатки, жамият даромади турли тўловлардан сўнг жамият 
аъзоларига уларнинг жамиятга қўшган мол-мулк улушига мувофик дивиденд 
куринишида таксимлаб берилади. 
Демак, юқорида айтилганлардан шундай хулоса чиқариш мумкинки, 
хиссадорлик жамияти узининг фаолиятини давом эттира олиши учун у факат 
даромад олиб ишлаши, унинг аъзолари эса ишлаб чиқариш ҳўжалик 
фаолиятини бошқаришда, бошқарувини, технологиясини такомиллаштириҳда 
фаол иштирок этмокдари лозим. Шундагина жамият аъзолари унинг 
фаолиятидан моддий манфаатдор буладилар. 
Акция хиссадорлик жамиятлари, корхона, ташкилотлар, тижорат банклари 
томонидан муомалага чиқарилади. Бу қимматли коғоз тури уз эгасига 
корхона оладиган фойдасининг бир кисмини дивиденд куринишида олиш 
хуқуқини беради. Дивиденд - бу акциядорлик жамиятининг ҳисобот даврида 
олинган ва акцияларга караб акционерлар ўртасида таксимланадиган 
фойдаси.