Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

PEDAGOGIKA PSIXOLOGIYA FANINI O’QITISHDA MULTIMEDIA 
TEXNOLOGIYALARIDAN TA’LIM JARAYONIDA QO’LLASH 
 
G.R.Hamrayeva (TATU, assistent) 
 
Yoshlik-inson hayotining o’smirlikdan yetuklikgacha bo’lgan davri hisoblanadi. Turli 
adabiyotlarda yoshlikka turlicha ta’rif beriladi. Jumladan V.V.Davidov, T.V.Dragunova, 
L.B.Itelson, I.V.Dubrovina kabi Sovet olimlari keltirgan ma’lumotlarga ko’ra, yoshlik sifatida 14-
17 yosh oralig’idagi muddatni olishimiz mumkin, zamonaviy adabiotlarda esa yoshlikka kengroq 
ya’ni 15-16-yoshdan, 21-25-yoshgacha bo’lgan muddatsifatida qaraladi. Shuningdek yoshlik 
tushuchasi ko’proq yuqori maktab yoshi tushunchasi bilan birga kelishi mumkin ya’ni bunda o’rta 
maxsus ta’lim muassasalari talabalari yoki o’rta maktablarning yuqori sinf talabalari aynan yoshlar 
qatoriga kiritiladi. Yoshlik davrida ta’lim jarayonlarini tashkil etish ayni shu yoshdagi insonlarning 
psixik ruxiy xususiyatlarini hisobga olgan holda olib borilishi kerak. Bu borada Multimedia 
texnologiyalarining ahamiyati juda yuqori hisoblanadi. Professor A.A. Ryan keltirgan 
ma’lumotlarga ko’ra, yoshlik davridagi psixologik jarayonlarni uch asosiy guruhga bo’linadi. 
1.
Bilish jarayonlari; 2. Emotsional jarayonlar; 3. Iroda jarayonlari. 
Quyida ko’proq bilish jarayonlarini kengroq ko’rib chiqamiz. Bu jarayonlarga inson sezgi 
organlari orqali qabul qilingan ma’lumotlarning ongimizda shakllanishiga bog’liq barcha 
jarayonlar kiradi. Aynan sezgi oganlari orqali olinayotgan ma’lumotlar inson miyasida 
umumlashtiriladi va turlicha shakllanadi va xotiraga joylanadi. Audiovizual vositalar orqali 
Multimedia texnologiyalari yordamida ma’lumot bir vaqtning o’zida ko’rish, eshitish 
analizatorlari orqali o’rganishga sarflanadigan vaqtni qisqarishiga olib keladi. Shuningdek 
multimedia texnologiyalarining asosiy o’ziga xosliklaridan biri bubular orqali tashkil etilgan 
ta’lim jarayonining traditsion ta’lim jarayoniga nisbatan qiziqroq kechishidir ya’ni bunda 
o’quvchiga o’rgatilayotgan ma’lumotga nisbatan qiziqish uyg’otish osonroq bo’ladi. Bundan 
tashqari Multimedia texnologiyalarining talabalarida ijodiy xususiyatlarni rivojlantirishga bo’lgan 
yordamini ham alohida aytib o’tish kerak. Chunki ayrim Multimedia texnologiyalarining ayrim 
jihatlari aynan insonni tasavvur xususiyatlariga qaratilgan bo’ladi. Multimedia texnologiyalari 
dinamiklik harakteriga ega bo’lib, bu ularni kinofilm, diafilmlarga yaqinlashtiradi. Bu 
dinamiklikning asosi nafaqat obyektning ekrandagi harakati balki mantaj orqali zarur 
ma’lumotlarga kengroq ahamiyat berishdir. Bu nuqtai nazardan qaraganda montaj bu 
informatsiyani filtrlagan holatda o’quvchiga ma’lumotning asosiy qismlarini esda qolarli obrazli 
tarzda yetkazib berishdir. Multimedia talim texnologiyalarining oziga xos jihatlari o’quvchilarda 
ma’lumotlarni o’rganishga bo’lgan qiziqishni uyg’otadi va turli savollar paydo bo’lishiga olib 
keladi va bu ta’lim jarayonida yuzaga keladigan ko’plab qiyinchiliklarni bartaraf etishda qo’l 
keladi. Shu bilan birga bir narsani hisobga olish kerakki Multimedia talim texnologiyalarining 
qo’llanilishi o’rgatilayotgan mavzuning qiyinlik darajasi bilan hisobga olinishi kerak ya’ni 

---

238 
amaldagi talim texnologiyalarining orqali osonroq tushuntiriladigan mavzuni Multimedia 
texnologiyalari orqali tushuntirishga harakat qilish bu o’quvchida mavzuga nisbatan sun’iylik 
hissining paydo bo’lishiga olib kelinishi mumkin. Multimedia talim texnologiyalarining mohiyati 
mexanik jihatdan amaldagi talim texnologiyalariga zamonaviy texnologiya vositalarini kiritishdir. 
Bu yo’l bilan o’qituvchi, o’quvchining xotirasida nisbatan muhim bo’lgan ma’lumotlarni yaqqol 
tasvirlar orqali qoldirishga erishadi. O’quvchilarga tarix fanini o’qitishda Multimedia 
texnologiyalarining zaruriy jihati shundan iboratki, bu orqali avvalambor o’quvchining e’tiborini 
o’qitilayotgan mavzuga qaratish, uning diqqatini tortish nisbatan osonroq kechadi. Birinchidan 
o’ziga xoslik, amaldagi ta’limdanfarq qilishi bu qiziqishni oshirishgaolib keladi. Shuningdek 
ma’lumotni Multimedia tarzida yetkazib berish bu o’quvchining ma’lumotni o’zlashtirishga 
ketgan vaqtini anchaga qisqartiradi. Bir vaqtning o’zida ma’ruzachining ovozi, ekrandagi yozuvlar 
va suratli obrazlar orqali ma’lumot, inson miyasiga amaldagi kitobda berilgan yozuvlarga nisbatan 
bir necha barobar tez yetib boradi. Ikkinchidan bu orqali yetkazilgan ma’lumot, oradan ancha vaqt 
o’tgandan keyin ham inson xotirasida o’sha obrazlar, ekrandagi obrazlar sifatida saqlanib 
qolishidadur. Xulosa qilib aytganda, zamonaviy kompyuter texnologiyalarini ta’lim tizimiga joriy 
etish, bir qancha qulayliklar yaratadi ammo shuningdek bu narsalarni joriy etishga quyidagi 
narsalarni hisobga olish kerak. Har bir yoshdagi o’quvchilarning o’z yoshiga bog’liq bo’lgan 
spektifik jihatlarini, o’rgatilayotgan mavzuning ta’lim texnologiyalari bilan moslasha olish 
imkoniyatlarini va talabalarning shaxsiy layoqati va qobiliyatlarini hisobga olgan holatda, ta’limni 
tashkil etish va bu jarayonga Multimedia texnologiyalarini qo’shish, ta’lim sifatini bir necha bor 
oshishiga olib keladi.