Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Интернетнинг дастурий таъминоти 
Интернет ахборотни етказиб беришда клиент-сервер(client-server ёки
мижоз-ходим) модели асосида ишлайди. Бу модель яна меҳмон-мезбон 
(guest-host) деб ҳам аталади. Клиент-сервер моделида клиент компьютери 
ахборот сақланадиган сервер компьютерига уланади, клиент ахборотни олиш
учун сервер унга хизмат кўрсатишини кутади. Бунинг учун клиент
серверга унга хизмат кўрсатишлари ҳақида талаб жўнатади.
Бу хизматлар ахборотни қидириб топиш ва уни жўнатиш бўлиши
мумкин. Бу нарса тармоқда маълумотлар омбори билан ишлашга ўхшаб
кетади. Электрон почта хабарларини етказиб бериш, кириб келган ва
жўнатилган хабарларни сақлаш хизматларнинг бошқа турларига мисол
бўла олади.
Ҳар гал интернетга кирганингизда сиз сервер компьютерларига
уланасиз ва унинг ресурсларидан фойдаланасиз.
Одатда, клиент сифатида маҳаллий тармоққа уланган компьютерлар
ва уларнинг дастурий таъминотидан фойдаланилади. Сервер
компьютерлар, кўпинча, анча кучли компьютерлар бўлиб, уларда
маълумотлар ва хизмат кўрсатувчи дастурлар жойлашган бўлади.
Клиент-сервер модели ёрдамида жуда кўп ишларни қилиш мумкин ва
шу сабабли ишлаб чиқарувчилар бу моделни қўллаб-қувватловчи бир 
қатор операцион тизимларни ишлаб чиқарганлар. Серверга уланиш турли
усулларда бўлиши мумкин. Битта серверга кўплаб клиент компьютерлари 
бир вақтда улана оладилар. Бу клиентларнинг компьютерлари турли русумда 
бўлиши мумкинлигини алоҳида таъкидлаб ўтиш керак.

---

351 
Бутун олам ахборот тўри – WWWда браузерлар (веб саҳифаларни
кўриш дарчаси) клиент дастури, қаердадир Интернет тармоғида веб
саҳифалар сақланадиган компьютер эса сервер бўлади. Браузер керакли
веб саҳифани юклаш ҳақида серверга талаб юборади, сервер бу талабни
кўриб чиқиб, сўралаётган саҳифани клиентга жўнатади.
Клиент ва сервер ўртасидаги алоқа фақат маълумотларни алмашиш
пайтида вужудга келади.
Веб саҳифа клиент компьютерига келиб тушгач, улар орасида http 
(Hypertext Transfer Protocol – гиперматнни узатиш протоколи WWW да
кенг ишлатилади) боғланиш ҳам узилади. http боғланиш узилса ҳам, 
интернетга, тўғрироғи, интернет сервис провайдергаTCP/IP боғланиш давом 
этади.
Бутун олам тўрида клиент-сервер моделининг кўплаб функциялари умумий 
шлюз интерфейси (Common Gateway Interface ёки қисқача CGI) орқали
амалга оширилади. Бу технология билан кейинроқ бир қадар батафсил 
танишиб чиқамиз.