Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

RADIO ELEKTRON QURILMALARNI LOYIHALASHTIRISHDA P-CAD 
DASTURIDAN FOYDALANISH 
D.R. Qodirov (assistent o‘qituvchi, TATU Nukus filiali) 
M.A.Tojiboyev (talaba, TATU Nukus filialii) 
Hozirgi kunda zamonaviy radio elektron qurilmalar (REQ)ni loyihalash 
jarayoni kompleks innovatsion loyihalarni amalga oshirish uchun ishlatiladi. 
Ushbu loyihalarning muhim xususiyatlari - yuqori darajadagi noaniqlik va 
tavakkalchilik, moddiy va vaqt resurslarini yuqori xarajatlari, yuqori malakali 
mutaxassislarni 
jalb qilish zaruratidan keltirib chiqariladi. Ishlanmalar 
samaradorligini oshirishning asosiy yo‘nalishi avtomatlashtirilgan rejimda ishlab 
chiqilgan REQni tahlil qilish va sintez qilish muammolarini hal qilishdir. 
 
Loyihalash jarayonida tadqiqot va loyihalash ishlari kompleksi amalga 
oshiriladi, natijada ishlab chiqarilayotgan mahsulot uchun uni ishlab chiqarishda 
zarur bo‘lgan hujjatlar yaratiladi [1]. 
Yaratilgan mahsulotning yangiligi darajasiga ko‘ra quyidagi loyihalashtirish 
vazifalariga ajraladi: Mavjud ob’ektni (prototipni) qisman modernizatsiya qilish, 
funktsional xususiyatlar va sifat ko‘rsatkichlarining biroz yaxshilanishini 
ta’minlash, masalan: ishonchlilikni oshirish, ishning aniqligi, assortimenti, hajmi 
kamayganligi, energiya sarfi va boshqalar. REQ turiga qarab ozgina yaxshilanish 
deganda xarakteristikalarning bir necha foizdan (masalan, ishning aniqligi) bir 
necha o‘n foizgacha o‘zgarishi tushuniladi. Prototipni sezilarli darajada 
modernizatsiya 
qilish, 
buning 
natijasida 
elektron 
uskunalarning 
sifat 
ko‘rsatkichlari sezilarli darajada yaxshilanadi (bir necha o‘ndan yuzlab foizgacha, 
ya’ni bir necha marta). 
Umumiy holda, loyihani REQ hayot tsiklining bosqichlaridan biri deb 
hisoblash kerak. Kattalashtirilgan holda uni yangilashning yopiq tsikli sifatida 
ko‘rsatish mumkin (1-rasm).
1
-rasm. Radio elektron qurilmalar hayot tsikli 
Ushbu tsikl ketma-ket takrorlanadigan beshta bosqichni o‘z ichiga oladi: 
maqsadni shakllantirish; bu erda REQni ekspluatatsiya qilish va loyihalash 
bo‘yicha to‘plangan tajriba, mijozlar talablari, raqobatchilar mahsulotlarining 
xususiyatlari, ilm-fan va texnikaning so‘nggi yutuqlari, modernizatsiya qilishning 

---

189 
yangi maqsadlari yoki yangi REQni yaratish asosida ishlab chiqilgan; loyiha 
ob’ekti va predmet sohasini tahlil qilish maqsadlarga erishish uchun ishlatilishi 
mumkin bo‘lgan umumiy g‘oyalar va tushunchalarni aniqlashni (izlashni) 
ta’minlaydi; loyiha, ya’ni loyiha ishlarining barcha bosqichlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
amalga oshirish (sintez va tahlil muammolarini hal qilish asosida); ishlab chiqilgan 
texnologiya asosida ishlab chiqarish; shakllangan maqsadlarga qanday 
erishilganligi, foydalanuvchilarning mahsulotlarni yanada takomillashtirishga 
bo‘lgan istaklari haqida ma’lumot to‘plash bilan birga turli sharoitlarda ishlash. 
Loyihalash masalasi ikkita katta sinflarga ajratiladi: sintez muammolari va 
tahlil muammolari kabi. 
REQning avtomatlashtirilgan loyihasi butun tizim printsiplariga, shuningdek 
REQning ishlab chiqilayotgan ob’ektlarning maxsus sinfiga bo’gan munosabatini 
hisobga olgan qoidalarga asoslanadi.Butun tizim printsiplari REQni muayyan 
maqsadlarni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan va matematik modellar 
yordamida o‘rganiladigan murakkab tizimlar sifatida belgilaydi. Ushbu printsiplar 
bir qator (dalillarni isbotlamasdan qabul qilingan) postulatlarni o‘z ichiga oladi. 
Asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: Jismoniylik tamoyili, Modellashtirish 
tamoyili, Maqsadga erishish tamoyili. 
P-CAD - shaxsiy kompyuter uchun loyihalash tizimi bo’lib, u paket 
quyidagilarni o'z ichiga oladi: radioelektron komponentlarning tavsiflarini yaratish, 
elektr sxemalari bosilgan elektron plataning shaklini aniqlash, elektron 
komponentlarni plataga shuningdek kuzatuvni amalga oshiruvchi bosma plataga 
joylashtirish va P-CAD natijalarni printerda, plotterda berilishi mumkin [2]. 
P-CAD dasturining elektron muharriri imkoniyatidan foydalanib, sxemani 
qayta yaratishingiz yoki mavjud sxemani elektron shaklda qayta ishlashingiz 
(tahrirlashingiz) mumkin. Bunga misol tariqasida elektr sxematik ko’rinishga 
2-rasmni keltirish mumkin. 
2-rasm. Elementlarni bosilgan elektron plataga joylashtirishga misol 
P-CAD tizimining elektron kutubxonalari va yordam dasturlari yordamida 
elektr sxematik diagrammasi haqidagi ma'lumotlar yoki elektoradioelement 

---

190 
korpuslarining grafik ko'rinishi va ular orasidagi aloqalar elektron platalarning 
grafik muharririga o'tkaziladi (3-rasm).