Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

SIMSIZ SENSORLI TARMOQNING IKKITA TUGUNLARI ORASIDAGI 
MA'LUMOTLAR PAKETINI UZATISHNING ISHONCHLILIK MODELI 
G.N.Axmedova (Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU) 
B.I.Axmedov (assistent,Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU) 
Sensor tarmog'i (ST) - bu simsiz ma'lumot almashadigan va atrof-muhit 
parametrlari to'g'risidagi ma'lumotlarni ro'yxatdan o'tkazib, ularni tugundan 
tugunga retranslyator yordamida tayanch stantsiyaga (serverga) uzatishga qodir 
bo'lgan miniatyur elektron qurilmalarining (tarmoq tugunlari) taqsimlangan 
tarmog'i. 
ZigBee standarti asosida o'z-o'zini ishlab chiqaruvchi va o'zini o'zi tiklaydigan 
tarmoqlar yaratiladi: ZigBee qurilmalari o'rnatilgan dasturiy ta'minot tufayli quvvat 
yoqilganda bir-birini topish va tarmoq yaratish qobiliyatiga ega. Tugunlarning 
qaysidir biri ishdan chiqisa xabarlarni uzatish uchun yangi yo'nalishlarni yaratadi. 
Ma'lumotlarni uzatish tezligi xizmat ma'lumotlari bilan birga ZigBee tarmoqlarida 
250 Kbit/s ga teng, ochiq maydondagi tugunlar orasidagi masofa o'rtacha yuzlab, 
bino ichida esa o'nlab metrni tashkil etadi. 
ZigBee simsiz sensorlar tarmog'ining ikkita tugunlari o'rtasida ma'lumotlar 
paketini uzatishning ishonchliligi modeli SST ning i-tugunidan j-chi qismiga 
muvaffaqiyatli paket uzatish ehtimoli 
𝑃
𝑖𝑗
miqdorini ifodalovchi ifoda bilan 
tavsiflanishi mumkin. 
λ̃
𝑖𝑗
- paketni i-tugun orqali uzatishda muvaffaqiyatsiz urinishlarga to'g'ri 
keladigan voqealar oqimining intensivligi. 
Ushbu qiymatni quyidagicha aniqlash mumkin: 
𝜆̃
𝑖𝑗
= ∑ (𝑛̅
𝑖𝑗
− 1)
𝑗∈𝑂
𝑖
𝜆
𝑖𝑗
, (1) 
bu yerda 
𝑛̅
𝑖𝑗
- paketni muvaffaqiyatli qabul qilish uchun zarur bo'lgan i-
tugundan j-chi tugunga uzatish uchun urinishlar sonining matematik kutilishi: 
𝑛̅
𝑖𝑗
= ∑(𝑥 ∙ 𝑃
𝑖𝑗
(1)
(1 − 𝑃
𝑖𝑗
(1)
)
𝑥−1
) =
1
𝑃
𝑖𝑗
(1)
+∞
𝑥=1
(2) 
𝜆
𝑖𝑗
-
paketning i -chi tarmoq tugunidan j -chigacha uzatilish intensivligi.  
Shunday qilib, (1) va (2) dan quyidagi qiymatni yozish mumkin: 
𝜆̃
𝑖
= ∑
𝜆
𝑖𝑗
𝑃
𝑖𝑗
(1)
𝑗∈𝑂
𝑖
, (3) 
𝑃
𝑖𝑗
 hisoblash ifodasini quyidagicha yozish mumkin: 
𝑃
𝑖𝑗
= 𝑄
𝑗
∑ 𝑃
(𝑘)
𝑃
𝑤
(𝑘)
(𝜏
𝑗
)
𝑁
𝑎
𝑘=1
, (4) 
 
𝑄
𝑗
- i-tugun paketni marshrut jadvalidagi j-dan yuqori tugunlarga uzatmasligi 
ehtimolligi:

---

181 
𝑄
𝑗=
{
1, 𝑗 = 1
∏(1 − 𝑝
𝑖𝑧
), 𝑗 > 1
𝑗−1
𝑧=1
, 𝑗 = 1 … |𝑂
𝑖
|; (5) 
N
a
– paketni bitta tugunga o'tkazish uchun muvaffaqiyatsiz urinishlarning 
maksimal soni; 
𝑃
(𝑘)
– k urunish bilan paketlar uzatilish ehtimolligi: 
𝑃
(𝑘)
= (1 − 𝑃
(1)
)
𝑘−1
𝑃
(1)
,
𝑘 = 1. . 𝑁
𝑎
, (6) 
bu yerda 
𝑃
(1)
– birinchi urunishdagi paketlar uzatilish ehtimolligi: 
𝑃
(1)
= 𝑃
𝑑
𝑗
𝑃
𝑐
𝑖𝑗
(1 − 𝑃
ℎ
𝑗
), (7) 
𝑃
𝑑
𝑗
– SST ning j-chi tugunining ishlash (ishonchlilik) ehtimoli;
𝑃
𝐶
𝑖𝑗
– radiokanal parametrlari bilan belgilanadigan tugunlar orasidagi 
aloqaning ishonchliligi;
𝑃
ℎ
𝑗
– "yashirin tugun" effekti tufayli to'qnashuv ehtimoli;
𝑃
𝑤
(𝑘)
(𝜏
𝑗
) – tugunning 𝜏
𝑗
vaqt ichida paketni uzatish uchun k urinishini 
amalga oshirish ehtimoli.
Ushbu ehtimollik SSTda ishlatiladigan va IEEE 802.15.4 standarti bilan 
tartibga solinadigan muhitga raqobardosh kirish mexanizmi bilan belgilanadi.