Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини

Адабиётлар: 
1. 
Тимонина И.Л. Государственно-частного партнёрства в Японии. 
“Восток”, № 6. 2016 г.
2. 
Антонец И.А. Государственно-частного партнёрства, нового правого 
института. М., 2015 г. 
3. 
Чернишов Г.В. Ижтимоий ўзгарувчи инвестициялар. М., 2016 й.
ИНФРАСТРУКТУРА СОҲАСИДАГИ ДАВЛАТ-ХУСУСИЙ 
ШЕРИКЧИЛИГИ 
М.М. Акбаров 
Ташкент давлат иқтисодиёт университети 
Японияда инфраструктурага оид бугунги сиёсатнинг тенденцияларидан 
бири бўлиб, инфраструктура объектлари қурилишида бозор механизмларини 
қўллаш ва уларни бошқариш амалиётини кенгайтириш ҳисобланади. Бундай 
амалиётни мутлақ янги, деб бўлмайди. Японияда тадбиркорлик узоқ 
вақтлардан бери ижтимоий фойдали ишларда қатнашиб келган. Бинобарин, 
йиллик нашр – MLITда хусусий молиявий ташаббуснинг тарихий мисоли 
сифатида Эдо даврида бой савдогарлар томонидан каналларнинг қурилиши 
келтирилади (Токугава сулоласининг ҳукмдорлиги даврида, 1603-1868 
йиллар). 
Ҳозирги вазиятнинг янгилиги ушбу соҳадаги бизнес-ташаббусларнинг 
анча фаоллашганидан иборат бўлиб, бу, шерикчиликнинг янги 
механизмларини ишлаб чиқиш ҳамда жорий қилишни талаб қилади. Японияда 
давлат-хусусий шерикчиликнинг тизими (ДХШ)1990 йиллар охирларида 
институционал тарзда шаклланган. Дастлаб бундай шерикчилик хусусий 
молиявий ташаббус, деб аталажак шаклга эга бўлиб (ХМТ), унинг асосий 
мақсади хусусий секторнинг молиявий, технологик, ташкилий ресурсларини 
инфраструктура объектларини қуриш ва уларни бошқаришда фойдаланишдан 
иборат бўлган.
ХМТ схемалари бўйича жорий этилган лойиҳаларнинг умумий сони 
қонун қабул қилинган 1999 йилдан 2013 йилнинг сентябрь ойига қадар бўлган 
даврда 428 тани ташкил этди (умумий суммаси – 2,3 трлн. иена), шу жумладан, 
уларнинг 120 таси вазирлик ҳомийлигида амалга оширилган. Бу лойиҳалар 
асосан давлат муассасалари ва жамоат биноларини қуриш билан боғлиқ 
лойиҳалардир. Айни пайтда вазирлик экспертларининг маълум қилишича, 
ХМТ механизмидан йўллар ва шаҳар коммуникацияларини қуришда 
фойдаланиш ҳоллари камдан-кам учрайди. ХМТнинг кенг тарқалган схемаси 
«хизматларни сотиш» схемаси бўлиб, унда давлат ташкилоти хусусий 
операторга хизматлар тўлови кўринишида жамоат иморатлари қурилиши 

---

420 
қийматини тўлаб беради. Хусусан, бу схема бўйича давлат муассасалари, 
аэропортлар, сув қувури ва каналазация тармоқлари, истироҳат боғлари, 
метеорологик йўлдошлар барпо этилиб, ишлатилади. 
ХМТ доирасидаги лойиҳаларнинг бошқа тури – молиявий жиҳатдан 
мустақил лойиҳалар бўлиб, бунда сармоядор солиққа тортилмайдиган 
даромад ҳисобидан бунёд этилган объектнинг қурилиши қийматини 
қоплайди. Концессиялар услуби (2011 йилги ХМТ тўғрисидаги қонунга 
тузатишларда назарда тутилган)дан фойдаланганда, жамоат объектига бўлган 
ҳуқуқлар давлатда қолади, хусусий оператор бўлса ушбу объектни ишлатиш 
ва фойдаланганлик учун тўловни унидириш ҳуқуқини олади, бу эса унга 
бизнесни ривожлантириш, хизматлар сифатини ошириш ва молиявий 
жиҳатдан анча мустақил бўлиш имконини беради. Японияда бу услуб 
иқтисодий жиҳатдан энг самарали, деб ҳисобланади. Шунинг учун ҳам 2013 
йилдан 2022 йилгача бўлган даврда бундай лойиҳаларнинг қийматини 12 трлн. 
иенагача етказиш режалаштирилган (энг аввало аэропортлар, шаҳар хўжалиги, 
йўлларни реконструкция қилиш ва хизмат кўрсатиш соҳасидаги лойиҳалар 
қийматини). 
Японияда ХМТдан янада кенг фойдаланиш билан боғлиқ долзарб 
муаммолардан бири сифатида лойиҳаларни барча молиялаштириш йўлларини 
диверсификация қилиш ҳисобланади. Бу тадбир, биринчи навбатда, молия 
бозорининг имкониятларидан фойдаланиш ҳисобига амалга оширилади. 
Япониялик экспертларнинг фикрига қараганда, ҳозирги кунда ДХШ ва ХМТ 
катта бозор потенциалига эга, бундан Япония ташқарисидаги инфраструктура 
билан боғлиқ лойиҳаларни молиялаштирадиган фондлар сонининг ўсиши ва 
капитализация миқдорлари далолат беради. Инфраструктура фондлари 
сармоядорлар маблағларини тўплаб, ундан кейин уларни йўллар, портлар, 
аэропортларни қуриш лойиҳаларига йўналтиради. Олинган фойда эса 
кейинчалик сармоядорлар ўртасида тақсимланади. Бундай фондларнинг 
баъзилари акцияларни фонд биржасига жойлаштиради (Япония ташқарисида 
жами капитализация 10,4 трлн. иенадан иборат 50 ка яқин фонд бўлиб, 
уларнинг сони 2000 йилдан бошлаб 6 мартаданга кўпроқ кўпайган). Бошқа 
фондлар институционал сармоядорларнинг маблағларини, шу жумладан, 
пенсия жамғармалари (умумий миқдорнинг 40 % га яқин) ва банклар (10 %) 
нинг маблағларини жалб этади. Япония ташқарисида янги ташкил этилган бу 
турдаги фондлар сони 40 тага яқин бўлиб, улар ҳажми тахминан 30 млрд. 
долларга тенг бўлмиш маблағларга эга. 
Япониядаги 
инфраструктурани 
молиялаштириш 
фондларини 
шакллантириш структураси ўзига хос хусусиятларга эга. Фондлар 
капиталининг каттагина қисми мамлакат ичидаги манбалар ҳисобидан 
шаклланади. Бундан ташқари, ХМТ лойиҳаларининг катта қисми 
«хизматларни сотиб олиш» шаклида амалга оширилиши боис, маблағлар 
асосан молия институтларидан жалб қилинади. Бироқ, MLIT экспертларининг 
фикрига кўра, мустақил турдаги лойиҳалар сонининг ўсиши билан бозорда, 

---

421 
шу жумладан, Япония ташқарисида ресурсларни жалб қилиш имкониятлари 
мавжуд бўлади.
Япония инфраструктура лойиҳаларини молиялаштириш бозорини 
рағбатлантириш мақсадида, 2013 йилда мамлакатда Private Finance Initiative 
Promotion Corporation of Japan давлат-хусусий фонди ташкил этилган бўлиб, 
унга ХМТ концессион лойиҳалар, асосан, мустақил турдаги лойиҳаларга 
молиявий ёрдам бериш вазифаси юклатилган. Корпорациянинг молия 
ресурслари давлат маблағлари (саноат инвестицияларининг махсус ҳисоби) 
ҳисобига бўлгани каби, хусусий инвестициялар ва қарзлар (қарзларга давлат 
кафолат беради) ҳисобига ҳам шакллантирилади. Шундан сўнг корпорация бу 
маблағларни ХМТ лойиҳаларини молиялаштиришга йўналтириб, шу тариқа 
уларни инвестициялар ва қарзлар кўринишида жойлаштиради. Моли 
яресурслари бундай лойиҳаларга бир вақтнинг ўзида бозордан – банклар ва 
сармоядорлардан ҳам жалб этилиб, шу тариқа кўпканалли молиялаштириш 
таъминланади. 
Инфраструктура 
лойиҳаларини 
молиялаштириш 
манбаларини 
диверсификациялашга инфраструктура фондлари листинги кўмаклашиши 
керак, бу, аслида, Япония фонд бозорининг янги сегментини 
шакллантирилишини билдиради. Листингга тайёргарлик 2012 йилда 
бошланган. Ўшанда таркибига Токио ва Осака фонд бозорлари ҳамда ўзини 
ўзи тартибга соладиган идора кирган Япония фонд бозори гуруҳи ўзининг 
янги маҳсулотлари учун платформа яратишнинг Ўртамуддатли режаси 
доирасида муҳим стратегия сифатида инфраструктурани молиялаштириш 
бозорини яратиш ва унда листингни ўтказишни илгари сурган эди. 2012 
йилнинг сентябрь ойида мазкур масала бўйича махсус тадқиқот гуруҳи 
тузилиб, инфраструктура фондлари ва трастлари (шу жумладан, хорижий)
листингининг шартлари ва қоидалари каби бозорни ташкил этишнинг муҳим 
масалалари бўйича тегишли қоидалар ва тавсияларни ишлаб чиқди. 
Инфраструктура лойиҳалари акцияларининг биринчи чиқарилиши 2015 
йилнинг охирига режалаштирилган ва, Ерлар вазирлиги экспертларининг 
фикрига кўра, агар бу чора муваффақиятли кечса, унда у мазкур соҳага 
индивидуал сармоядорлар маблағларини жалб қилиш имконини беради. 
Инфраструктурани молиялаштириш бозорини яратишга тайёргарлик 
жараёнида Молия хизматлари агентлиги баъзи институционал меъёрларни 
қайта кўриб чиқади. Масалан, коммунал хизматлар объектлари, шунингдек 
энергиянинг 
қайталанадиган 
манбалари 
ҳисобига 
ишловчи 
генерациялайдиган қувватлар активлар рўйхатига киритилиши мумкин бўлиб, 
унга трастлар ва инвестиция корпорациялари инвестицияларни асосий 
сармоядор сифатида йўналтириши мумкин, аввали эса бунинг иложи 
бўлмаган.
Аҳолининг инфраструктура лойиҳаларини молиялаштиришда иштирок 
этишга тайёрлигига келсак, бу масала бўйича Ерлар вазирлиги томонидан 
ўтказилган ижтимоий фикр сўрови натижаларига мурожаат қиламиз. Уларга 
кўра, инфраструктура лойиҳаларига инвестицияни йўналтириши мумкин ёки

---

422 
тайёр бўлганлар (сўровда қатнашганларнинг 19,1 % и), бу, йўналганлик 
мақсади тушунарли бўлган ишончли ва етарли даражада наф келтирадиган 
инвестиция эканлигини айтадилар. Вазирлик экспертларининг фикрига кўра, 
потенциал 
инвесторларнинг 
бундай 
позицияси 
инфраструктурани 
молиялаштириш бозорининг келажакда ривожланишига нисбатан ишонч 
ҳосил қилдиради. 
Японияда муҳокамага сабаб бўлган инфраструктура лойиҳаларини 
молиялаштиришнинг фойдаланиш мумкин яна бир жоиз манбаи – бу, пенсия 
жамғармалари. Давлат пенсиялари ва ёлланма ходимлар пенсияларини 
бирлаштирадиган Япониянинг давлат пенсия жамғармаси жаҳондаги энг 
йириклардан бири ҳисобланади. Бугунги кунда у маблағларни асосан давлат 
облигацияларига жойлаштиряпти (55 %). Бироқ, жамғарма бошқарувидаги 
маблағларни жойлаштириш структурасини ўзгартириш имконияти кўриб 
чиқиляпти, 
яъни 
маблағларнинг 
инфраструктура 
лойиҳаларига 
йўналтириладиган улушини ошириш режаси муҳокама қилинмоқда.