Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини

 
2-расм. PON технологияси асосида қурилган пассив оптик тармоқнинг 
принцпиал схемаси. 
 
Телекоммуникация тармоқларини мухим қурилмалари сифатида 
хозирги кунда рақамли коммутация тизимлари кенг ишлатилмоқда. Рақамли
коммутация мойдонларида рақамли сигналлар вақт, фазо бўйича
коммутациялашлар амалга оширилади. Яъни фойдаланувчиларни манзиллари 
бўйича улаб узишни бошқаради. Эътибор қаратган бўлсангиз тармоқнинг мана 
шу бўғинида оптик сигналлардан фойдаланилмаяпти. Қисқа қилиб айганда 
оптик сигналларни фойдаланувчилар ўртасида узатилганда шу нуқтада 
узилиш юзага келмоқда.
Рақамли сигналларни оптик сигналларга айлантириш лазер ёки ёруғлик 
нурлантирувчи диёдлар ёрдамида амалга оширилади. Бунда модулясиялашни 
бир қанча турларидан фойдаланилади. Масалан: сигналларни қуввати, 
частотаси, ампликтудаси бўйича модулясилаш мумкин. Қабул қилишда эса 
тескари жараён бажарилади. Рақамли сигналларни оптик сигналларга 
модуляциялаш жараёнига маълум миқдорда вақтни сарфлашни талаб қилади, 
модуляциялаш жараёнида хатоликларга йўл қўйилади, энергия сарфланади, 
захира қурилмалари ўрнатилади ва бошқа бир қанча камчиликлар мавжуд. 
Телекоммуникация тармоқларини рақамли коммутация майдонларини 
оптик коммутация майдонларига алмаштириш орқали бу муоммони ечиш 
мумкин. 
Адабиётлар:
 
1. 
Скляров О.К. Современные волоконно-оптические системы передачи. 
Аппаратура и элементы. – М.: Солон-Р, 2001. – 237 с.
2. Убайдуллаев Р.Р. Волоконно-оптические сети. – М.: ЭКО-ТРЕНДЗ, 1998. 
– 267 с.
3. 
Миразимова Г.Х. «Оптик алоқа асослари», ТАТУ. Тошкент, 2006, 118 бет. 

---

297 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA TELETIBBIYOT TIZIMINING 
RIVOJLANISHI VA UNING TEXNIK IMKONIYATLARI TAXLILI 
D.V. Orifjonova 
Muhammad Al-Horazmiy nomidagi TATU Farg’ona filiali talabasi 
Bugungi 
kunda 
telekommunikatsiya 
sohasi 
rivoji 
zamonaviy 
telekommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilish orqali kundan – kunga ravnaq
topib bormoqda. Jamiyatning qay bir soxasini qaramaylik, telekommunikatsiya 
tizimining o`ziga xos o`rnini ko’rish mumkin. 
Respublikamiz hayotidagi so’ngi ikki yil mobaynida jamiyatning barcha 
sohalarida yangilanishlar va yuksalishlar davri bo’lmoqda. Xususan ayni paytda
tibbiyot soxasida ham ulkan yuksalishlarga erishilmoqda. Mamlakatimizdagi 
telekommunikatsiya 
tizimlarida 
amalga 
oshirilayotgan 
rivojlanishlar 
va 
takomillashishlar, bu sohaning boshqa sohalarga ham keng qo’llanilishiga sabab 
bo’lmoqda. Xususan yuqorida tak`idlaganimizdek tibbiyot sohasining 
samaradorligini oshirish maqasadida ulkan ishlar olib borilmoqda. Aynan 
zamonaviy telakommunikatsiya texnologiyalarining tibbiyot sohasida qo’llanilishi 
tibbiyot sohasini samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Jahon tajribasida 
telekommunikatsiya va tibbiyot sohasining uyg’unlashuvi mahsuli sifatida hosil 
bo’lgan tizimi “Teletibbiyot” tizimi kabi nomlanadi.
Teletibbiyot — bu amaliy sog‘liqni saqlash tizimida, tibbiy tadqiqotlarda va 
ta’limda, yerning har qanday nuqtasida yuqori darajadagi maxsuslashtirilgan 
yordam, ekstrimal holatlarda to‘g‘ridan to‘g‘ri boshqaruv va tibbiyot bo‘yicha 
faoliyat yurituvchi kadrlarning malaka va tajribalarini uzluksiz oshirish maqsadida 
masofadan tele o‘qitish tizimini tashkil etish maqsadida real vaqt tizimida 
masofadan ma’lumot almashish usulidir [1].
Teletibbiyotda telekommunikatsiyaning quyidagi maqsadlarda qo‘llash 
ko‘zda tutilgan: 
1. 
Konsultatsiya uchun teletibbiyot (teleustozlik), bunda aloqa ikki 
abonent o‘rtasida tashkil qilinadi. 
2. 
Kosultatsiya markazlarida bir necha mijozlarni xayot uchun muhim 
organlarini funksiyalarini ma’lumot uzatishli nazorat qilish maqsadida funksional 
ko‘rsatkichlarini telemonitoring qilish (telemetriyani amalga oshirish).
3. 
Teletibbiyot yo‘nalishida ma’ruza va seminarlar tashkil etish. Bunda 
ma’ruzachi barcha ishtirokchilarga murojaat qilishlari va o‘z navbatida 
ishtirokchilar ma’ruzachiga murojaat qilishlari mumkin. Ammo ishtirokchilar 
o‘zaro muloqoti mavjud bo‘lmaydi.
4. 
Kasallikni aniqlash va uni davolash choralarini belgilash uchun 
chaqiriladigan vrachlar kengashi (konsilium) va simpoziumlar tashkil etishdagi 
teletibbiyot. Bunda barcha ishtirokchilar o‘zaro muloqot qilishda teng xuquqga ega 
bo‘ladilar. 
Respublikamizda ham teletibbiyot tizimini amaliy qo’llanilishi bo’yicha 
harakatlar boshlangan. Buning yaqqol misoli sifatida 2017 yilda respublikamiz 

---

298 
poytaxtidagi “O`zekpomarkaz” da o’tkazilgan X - xalqaro ixtisoslashgan
“UzMedExpo – 2017” tibbiyot ko`rgazmasi keltirish mumkin. Ko`rgazmaning
ochilishida Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida tibbiyot sohasida
islox qilish bo`yicha amalga oshirilayotgan keng ko`lamli chora tadbirlar
natijasida aholiga malakali tibbiy xizmat ko`rsatish sifati va samaradorli
ortayotgani takidlandi. Bu kabi ko`rgazmalar tibbiyot soxasini takomillashtirish
va aholini barcha qatlamini sifatli tibbiy xizmat bilan qamrab olish darajasini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu ko`rgazmada tibbiyot soxasidagi 
eng so`ngi innovatsion texnologiyalar namoyish etildi [2].
1-rasm. “UzMedExpo – 2017” tibbiyot ko`rgazmasidan lavhalar 
Joriy yilda yurtimizda tibbiyot tizimini butunlay o`zgartiradigan bir qancha
texnologik innovatsiyalar rejalashtirilmoqda. Ularga quyidagilarni misol keltirish 
mumkin: 

Teletibbiyot va masofadan parvarishda innovatsion texnologiyalar
asosida shifokorlar uyda yoki nazorat ostida davolanayotgan bemorlar bilan
muloqotda bo`lishlarini mumkin. Bu nafaqat vaqtni balki, pulni ham tejash
imkonini beradi. Bemorning muolajadan oldingi, muolaja vaqtidagi va
muolajadan keyingi ahvolini nazorat qiluvchi robotlashtirilgan avtonom
yechimlar mavjud.

Xirurgik va odamsimon robotlardan foydalanish. Zamonaviy robotlar
jarrohlarning imkoniyatini sezilarli darajada oshiradi, ular operatsiyalarni yuqoriroq
aniqlikda va kamroq jarohat yetkazgan holda o`tkazishga qodir. Robotlar hech 
qachon odamlarning o`rnini bosolmaydi, lekin shifokorlar ulardan o`z
faoliyatlarida tez-tez foydalanadigan bo`ladilar. 

Gemonika va personallashtirilgan tibbiyotda kelajakda DNK
taxlillari tashxis qo`yish va muolaja tayinlashda oddiy jarayonga aylanadi. Shu
orqali shifokorlar bemor organizmining o`ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan
holda unga dori-darmonlar to`gri belgilanganini kafolatlashlari mumkin. 

Kiyiladigan datchiklar foydalanish: Zamonaviy texnologiyalar
bemorga muhim tibbiy ko`rsatkichlarni arzon va qulay usullarda o`lchash
imkonini beradi. Ixchamgina sensorlar bemorlarni kundalik faoliyatidan
chalg`itmasdan kerakli ma`lumotlarni to`playdi. Bunday ma`lumotni yig`ishnig
bir usuli kerakli datchiklar bilan jihozlangan electron kiyim kiyib yurishdir.

---

299 
Yuqorida sanab o’tilgan yuqori texnologik innovatsiyalarning joriy qilinishi 
natijada 
tibbiyotda 
samaradorlilikga 
erishish 
darajasi 
ko’p 
jihatdan 
mamlakatimizdagi 
mavjud 
telekommunikatsiya 
tarmog’ining 
texnik 
imkoniyatlariga bog’liq. Bugungi kunda mamlakatimiz aloqa tarmoqlarining 
magistral va ichki mintaqaviy transport tarmoqlari deyarli to’liq optik darajaga 
o’tkazilganligi, abonent kirish tarmoqlarida keng polosali zamonaviy kirish 
texnologiyalarini qo’llanilayotganligi tibbiyot sohasi va telekommunikatsiya 
tarmoqlarini 
integratsiyasini 
amalga 
oshirishning 
texnik 
imkoniyatlari 
mavjudligidan dalolat beradi. Takidlash joizki tibbiyot sohasida telekommunikatsiya 
vositalaridan foydalanishda ularning ishonchliligi va ishlash sifatiga juda yuqori 
talablar qo’yiladi. Buning sababi aynan inson hayoti bilan bog’liq amaliyotlar 
o’tkazish jarayoni telekommunikatsiya vositalari orqali amalga oshirilayotgan 
vaqtda tamoq orqali uzatilgan axborotlarning kechikishi yoki qisman xatolik bilan 
qabul qilinishi inson salomatligi uchun jiddiy havf-хatarlarni kelib chiqishiga sabab 
bo’lishi mumkin.
Respublikamizning barcha hududlarida abonent ulanish tarmoqlarida aynan 
optik texnologiyalardan foydalanailayotganligi, bunday tarmoqlarda ma’lumot 
uzatish tezligining va ishonchliligining yuqoriliga erishish imkonini beradi. Bunday 
tarmoqlarga shuningdek axborot xavfsizligiga bo’lgan talablar ham yuqori bo’ladi. 
Aynan optik tolali aloqa tizimlari ruxsatsiz ulanishlardan yuqori darajadagi 
himoyalanishning texnik imkoniyatlariga ega. Xulosa qilib takidlash mumkinki, 
respublikamizda teletibbiyot tizimini joriy qilinishi uchun yaqin yillarda 
telekommunikatsiya tizimining texnik imkoniyatlari yetarli darajaga erishadi deb 
hisoblash mumkin.