Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
BOJXONA SOHASIDA TOVARLARNI ELEKTRON DEKLARATSIYALASH TEXNOLOGIYASI 
 
J.T.Usmonov (TATU, катта илмий ходим изланувчи) 
 
Bojxona organlariga axborot – kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish 
mamlakatimiz miqiyosida qabul qilinayotgan qonun va normariv huquqiy hujjatlar talablariga 
mos ekanligi, shun hujjatlar asosida amalga oshirilayotganligi bilan bir qatorda, u barcha xalqaro 
me`yorlarni hma saqlashga va ijrosini ta`minlashga qaratilgan.
Axborot kommunikatsion texnologiyalari orqali tovarlarni deklaratsiya qilish odatiy 
dekloratsiyaga qaraganda bojxona ishi jarayonlarini tezlashtirish usullaridan biridir. Tovarlarni 
deklaratsiya qilish ularni bojxona organlariga tovar qabul qilingunigacha tovar haqidagi 
ma’lumotlarni berish majburiy jarayonini o’z ichiga oladi. Tovarlarni odatiy deklaratsiyalash 
amalga oshiriladigan bo`lsa bir nechta ketma – ketliklarni bosib o`tishga to`g`ri keladi (1-rasm).

---

13 
Odatiy dekloratsiya qilish usullari bojxona dekloratsiyasi maginitli tashuvchida qog’ozli hujatlari 
(haqiqiy va nusxa) Xml formatida bojxona organiga topshiriladi. U yerda berilgan ma’lumotlar 
miqdori va bojxona to’lovlari tekshiriladi. Keyin (agar hamma harakatlar to’g’ri kelsa) 
deklaratsiya qilish tugatiladi. Tovar kirishiga ruxsat beriladi. Bu jarayonga tugatilishiga esa uch 
kungacha vaqt ssarflanishi mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-rasm. Odatiy dekloratsiya qilish usuli 
Internet texnologiyalari orqali deklaratsiyalash bojxona organlari axborotlarni real vaqt 
miqiyosida yi`g`ish, nazorat va tahlil qilish, qayta ishlashga mo`ljallangan bir qator 
avtomatlashtirilgan tizimlarni bosqichma – bosqich ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq etish 
imkonini berdi. Mazkur axborot tizimlari bilan bojxona organlari faoliyatining barcha asosiy 
yo`nalishlarini qamrab olgan bo`lib, ular: 
 Avtomobil vat emir yo`l transportida yuklarning yetkazilishini nazorat qilish; 
 Bojxona omborlaridagi tovarlarning hisobini yuritish va nazorat qilish; 
 Elektron bojxona yuk deklaratsiyalari ma`lumotlari bilan ishlash; 
 Tovarlarni bojxona qiymati to`g`riligi va bojxona to`lovlarining to`liq undirilishini nazorat 
qilish; 
 Bojxona qoidabuzarliklari hisobini yuritish va nazorat qilish va hokazo ko`rinishlarda 
namoyon bo`ladi.
Amaliyotda joriy qilinayotgan barcha tizimlar axborot xavfsizligi talablarini hisobga ilgan holda 
yaratilgan bo`lib, ular Davlat bojxona qo`mitasining yagona avtomatlashtirilgan axborot tizimiga 
birlashtirilgan.
Tovar hujjatlarini qabul qilish 
Hujjat tekshiruvi 
Bojxona
deklaratsiyasini to`ldirish 
To`liqlilik
Bojxona
ga topshirish 
Ro`yxat raqamini biriktirish
Bojxona to`lovlarini to`lash
Ma`lumot tek-sh
Tovarni qabul qilish
Hujjatni taqdim qilish
Hujjatni to`ldirish 
Ha 
Ha 
Ha 
Yo`q 
Yo`q 
Yo`q 

---

14 
Tovarlarni elektron deklaratsiyalashda bir nechta a`zolar ishtirokchi hisoblanadi va ular 
o`z statusiga qarab vazifalarni bajarishlari talab etiladi. Elektron deklaratsiya a`zolari strukturasi 
2-rasmda keltirilgan.
2-rasm. Tovarlarni deklaratsiya qilish a’zolari 
 
TIF a’zolari o’zlarining tovarlarini dekloratsiya qilishlari mumkin. Ushbu holatda 
tovarlarni dekloratsiya qilish bojxona vakili va tizim administratori ishtirokisiz amalga oshiriladi. 
TIF vakili bojxona dekloratsiya qilish uchun hujjatlar to’plamini o’zi tayorlaydi, hujjatlarni 
bojxona qo’mitasiga topshiradi va ma’lumotlar to’liqligiga, yatkazish mudatiga va to’loviga va 
boshqalarga o’zi javob beradi. 
Elektron deklaratsiya qilishda barcha a`zolarning vazifalari belgilab berilgan. 
Qatnashuvchilar o`zaro bir–biri bilan aloqa o`rnatgan holdagina deklaratsiyalashni amalga 
oshirishlari mumkin. Quyida a`zolarning vazifalari keltirilgan.
TIF a’zolari – tovarlarni deklaratsiya qilish uchun bojxona vakiliga kerakli hujjatlarni 
topshiradi. 
Bojxona vakili – tovarlarni elektron deklaratsiya qilish uchun tizim administratoriga 
elektron ko’rinishda kerakli ma’lumotlarni topshiradi. 
Tizim administratori– “ma’lumotlarni elektron namoyish etish ” ni internet orqali 
bojxona qo`mitasiga jo’natadi. 
Bojxona qo’mitasi – “ma’lumotlarni electron namoyish etish” orqali jo’natilgan 
ma’lumotni qabul qiladi. 
Internet orqali tashkil etilgan elektron dekloratsiya shaxsan yoki vositachi yordamida 
bajarilishiga qaramasdan, elektron dekloratsiya TIF vakillari uchum tovarlarni oddiy dekloratsiya 
qilish usuliga qaraganda quydagi foydali jihatlari mavjud: 
 tovarlarni dekloratsiya qilishning qog’osiz tizimi; 
 bojxona dekloratsiyasini amalga oshirishning yuqori tezligi; 
 kerakli qurilmalar bilan jihozlangan ixtiyoriy bojxona postidan tovarlarni bojxona 
dekloratsiyasi qilish imkoniyati; 
TIF a’zosi 
Bojxona vakili 
Tizim administratori 
Bojxona qo’mitasi 

---

15 
 elektron dekloratsiya qilish tizimi maxsus yuklarni dekloratsiya qilishda juda qulay.
TIF vakillariga elktron dekloratsiya o’tkazish uchun quydagilar zarur, birnchidan, 
rasmiyatchilikdan o’tish uchun bojxona nazorati bilimlariga yetarli darajada ega bo’lish. 
Ikkinchidan, elektron deklaratsiya jarayoni texnik amalga oshirish uchun dasturiy ta’minot.
Adabiyotlar 
1. A.Saidov, M.Mirboboеv, Sh.Almеtov, N.G‘aniеva, I.Boboqulov. “Bojxona organlarining 
axborot tizimlari asoslari” – I tom. Toshkеnt – 2016. b 421 
2. Rеzеr S.M., Prokofеva T.A., Goncharеnko S.S. Mеjdunarodnые transportnые koridorы: 
problеmы formirovaniya i razvitiya. - M.: VINITI RAN. - 2010. - S.20. 
3. A.Saidov, Z.Abduraxmonov. “Bojxona yuk dеklaratsiyalari ma’lumotlari bilan ishlash” 
avtomatlashtirilgan axborot tizimi. O‘quv qo‘llanma, Toshkеnt, Oliy harbiy bojxona 
instituti, 2012 yil, 151 b. 
4. O.Dadaboеv, A.Saidov, Bojxona organlari faoliyatida axborot tеxnologiyalaridan 
foydalanish mеtodologiyasi. “Bojxona organlari faoliyati samaradorligini oshirishning 
nazariy va amaliy muammolari” mavzusidagi Rеspublika konfеrеnsiyasi matеriallari, 2012 
yil 25 may, Toshkеnt sh., 108 – 110 b.