Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

REFERENCES 
1. Rahimov N.O. Methods of extracting knowledge for knowledge bases of electronic 
information resources. Bulletin of TUIT.2015. - Issue №4. - P. 42-46. 
2. Gavrilova T.A, Khoroshevsky V.F “Knowledge Base of Intelligent Systems” - SPb .: Peter, 
2000, -P 384 
3. Bekmuratov T.F., Rahimov N.O. Structural and functional organization and correctness of 
knowledge models of production systems. Reports of the Academy of Sciences of the 
Republic of Uzbekistan, Vol. No. 6. 2016.-C. 45-49. 
4. Т.М. Ledeneva, Sergienko M.A. Formation of the optimal base of fuzzy rules. Fuzzy 
systems and soft calculations. -2008.-T. 3.-No. 1.- S. 57-69.
 
КИЧИК БИЗНЕС ВА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЭЛЕКТРОН 
ХУКУМАТ ТИЗИМИНИНГ АҲАМИЯТИ 
 
Х.Ш.Қўзибаев (ТАТУ магистр),
Б.А. Исматов (ТАТУ магистр) 
Кўпчилик мамлакатларда алоқа, ахборот технологиялари ва ахборотлаштиришни 
ривожлантириш миллий стратегияси изчил жорий этилмоқда, шунингдек мамлакатлар 
ўртасида ахборот ҳамкорлиги жамиятини қуриш ва ривожланиш стратегиясини 
таъминлаш борасида тузилган дастур ва режалар амалга оширилмоқда. 
Бундай ёндошиш АКТ иқтисодий-ижтимоий ҳаётда кенг доирада қўллаш, ахборот 
коммуникациянинг эволюцион ривожланишини таъминлаган ҳолда рақобатни юзага 
келишини таъминлайди. 
Ахборот коммуникациянинг ривожланиши кўппараметрли ва кўпфакторли жараён 
ҳисобланиб, ахборот коммуникация технологияларини, қурилма ва тармоқларини 
ижтимоий-иқтисодий ҳаёт фаолиятининг турли соҳаларида қўллашга ва ахборот 
жамиятини ва инфраструктурасини шакллантиришга асосланган. 
Жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши бевосита ишлаб чиқариш 
маҳсулотлари ва хизматларнинг сифат кўрсаткичларига боғлиқ. Давлат ва хусусий 
корхоналар ишлаб чиқариш маҳсулот турларининг кун сайин талабга қараб ўзгариб 
бориши рақобатни юзага келтирмоқда. Бу ўз навбатида маҳсулот хоридорлигини 
таъминлаш учун сифат кўрсаткичларини оширишга олиб келади.
Ахборот телекоммуникация тизимининг кенг тармоқ отиб, жадал суръатларда 
ривожланиши хоридорнинг Интернет тармоғи орқали ўзига зарур бўлган маҳсулотни ёки 
хизматни танлаш имконини яратмоқда. Бу ўз навбатида хоридорнинг ўз уйидан ёки иш 
жойидан маҳсулот учун буюртма бериши, битимлар тузиши, электрон тарзда мулоқот 
қилиши, хужжат алманиниши, тўловларни электрон усулда амалга оширишини 
таъминлайди. Натижада хоридор қимматли вақтини тежайди, кенг қамровли танловга 
эришади, паст нархда сифатли маҳсулот харид қилади. 
Шунингдек, ишлаб чиқариш корхонаси ички ва ташқи бозорларда маҳсулотга 
бўлаётган талабни кузатиб бориш имконига эга бўлади, рақобатчиларнинг фаолиятидан 
хабар топиб туради ва ўз иш фаолиятига тегишли ўзгартиришлар киритади, бозор 
талабига тезда мослашади. Ишлаб чиқариш корхоналари ўртасидаги рақобатнинг юзага 
келиши сифат кўрсаткичларининг ошишига бевосита таъсир кўрсатади.

---

100 
Республикамиз мустақилликка эришгунга қадар асосан хом-ашё маскани бўлиб 
келган. Хом-ашё, қазилма бойликларимиз, пахта, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари хорижий 
мамлакатларга арзон баҳоларда сотилар, тайёр истеъмол ҳолатига келтирилганлари эса 
бир неча бор қиммат баҳода мамлакатимизга келтирилар эди. Бу ўз навбатида валюта 
жамғармасини чет-элга фоизсиз оқимига юзага келтирган.
Мустақиллик шарофати билан ҳар бир ижтимоий-иқтисодий жараёнга онгли-илмий 
асосда ёндашиш зарурати туғилди, ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш борасида туб 
ислоҳатлар амалга оширилди ва бу жараён изчил давом этмоқда. Иқтисодий ривожланиш 
соҳасида кескин юксалиш юз берди. 
Ҳом ашё етказиб берувчи манбадан тайёр маҳсулот етказиб берувчи манбага 
айландик. Президентимиз раҳномалигида мамлакатимизда бир неча қўшма корхоналар 
ташкил этилди, ёшларни янги замонавий технологияларда ишлаш амалий кўникмаларини 
ҳосил қилиш мақсадида ўқув курслари ташкил этилди, айрим мутахассислар хорижий 
мамлакатларда ўз малакаларини ошириб келдилар.
Ҳамкорлик корхоналарида чет-элга хом ашё эмас, балки тайёр сифатли маҳсулот 
чиқариш йўлга қўйилди ва бу тизим бугунги кунда муваффақиятли фаолият юритмоқда. 
Жаҳон 
бўлаб 
мамлакатимизда 
ишлаб 
чиқарилаётган 
маҳсулотлар 
ҳақидаги 
маълумотларни Интернет тармоғи орқали ташвиқот қилиниши маҳсулот учун хоридорлар 
таркибининг кенгайишига олиб келди. Хоридорлар таркибининг ошиб бориши сифатга 
бўлган талабни кескин оширди, рақобат юзага келди.
Маҳсулот тўғридан-тўғри хоридор манзилига етказиб берила бошланди. Савдо 
шахобчалари ўрнини электрон магазинлар эгаллади. Маҳсулот сақловчи омборхоналар 
барҳам топди. Буюртмачи талаби асосида маҳсулот ишлаб чиқариш кенг қамров топди. 
Нафақат мамлакатимиз аҳолисидан балки чет-эл фуқаро ва ташкилотларидан ишлаб 
чиқариш корхоналари маҳсулотларига узлуксиз буюртмалар келиб турибди.
Бу борада ахборот коммуникация тизимининг аҳамияти беқиёс катта. Банк 
тизимининг глобал ахборот тармоғига уланиши тўловларни нақд пулсиз электрон усулда 
амалга оширилиши қўл келди. Бу ўз навбатида пул алмашинуви ҳаракатини
жадаллаштирди, жамиятнинг иқтисодий ривожланишига замин яратди. Бунинг асосида 
электрон тижорат ётади. 
чиқаришдаги рақобат монополлашувга олиб кела бошлади, маҳсулот сифати ошди, 
янги экологик тоза ва самарали техника ва технологиядан фойдаланиш талаб этилди, 
қўшимча иш жойлари яратилди, етук мутахассисларга бўлган талаб кучайди.
Жаҳон бўйлаб ҳукм сураётган иқтисодий ва молиявий инқироз вақтида тайёр 
маҳсулотни жаҳон бозорига олиб чиқиш, унинг ҳусусиятларини Интернет орқали 
ташвиқот қилиш, хоридорни жалб этиш ва мамлакатимизга валюта оқимини таъминлаш 
ҳар бир ишлаб чиқариш корхонаси фаолиятининг асосий тамойилига айланган.
Маънавияти юксак мамлакатимиз аҳолисининг экологик тоза ва сифатли 
маҳсулотга бўлган талабини қонун доирасида таъминлаш ишлаб чиқариш 
корхоналарининг асосий вазифаси ҳисобланади. Шунинг учун ҳам ҳар қандай ишлаб 
чиқариш корхонаси ички ва ташқи бозорда ўз мавқеини сақлаб қолиш мақсадида сифатли 
рақаботбардош маҳсулот ишлаб чиқишга ҳаракат қилади. Етук мутахассислар билими, 
тажрибаси, замонавий техника ва технологияларга таянади.
Бугунги кунга келиб туб аҳоли асосан мамлакатда ишлаб чиқарилган 
маҳсулотларни харид қилишга ўтган, чунки хорижий мамлакатлар маҳсулотлари 
сифатининг қай даражада паст эканлигига ишонч ҳосил қилиб бўлганлар. Албатта, 
аҳолининг ўз мамлакатида ишлаб чиқарилган сифатли маҳсулотларни харид қилиши 
корхона ишлаб чиқариш ҳажмини кенгайтиришга, маҳсулот тан нархини пасайишига, 
янги иш жойларини ташкил этишга олиб келади. Бундай истиқболли ривожланишнинг 
асосида ахборот технологиялари ва коммуникация тизимининг самарали фаолияти ётади.

---

101 
Ахборот тизимининг ривожланиши на фақат ишлаб чиқариш корхоналари 
юксалишини таъминлади, балки хизмат кўрсатиш борасида ҳам катта ютуқларга 
эришилди. Масалан: саёхат соҳасида хизмат кўрсатишда бир қатор ютуқларга эришилди.
Мамлакатнинг географик жиҳатдан марказий осиёда жойлашиши, фаслларга 
боғлиқ иқлимийлиги, қадимий ёдгорлик жойларининг мавжудлиги, тоғ ва дарёларнинг 
мавжудлиги хорижий сайёҳларни жалб этишга манба бўлиб хизмат қилмоқда.
Интернет орқали сайёҳларга хизмат кўрсатиш, диққатга сазовор жойларни
ташвиқот қилиш, хизматлар учун электрон тўлов тизимининг доимо ишлаб туриши 
эътиборга лойиқ ҳолатдир. Сайёҳлар оқимининг йил сайин мамлакатимизга келишини 
ошиб бориши бу борада ҳам рақобатни юзага келтирди ва хизмат кўрсатиш сифатини 
оширишга туртки бўлди.
Ҳар қандай мамлакат аҳолисининг яшаш, иқтисодий-ижтимоий ривожланиш 
даражаси, маъданий ва маънавий салоҳиятини белгиловчи факторлардан бири уларнинг 
сифатли маҳсулотга бўлган талаби ва уни харид қилиш имконияти билан белгиланади.
Интернет тармоғининг ривожланиши, банклар тизими орқали электрон тўловларни 
амалга ошириш ишлаб чиқариш корхоналари маҳсулотларининг хоридоргирлигини 
таъминламоқда. Маҳсулот ҳаракатининг ривожланиши тушумлар заҳирасини ошишига 
олиб келмоқда.
Фойдаланилган адабиётлар 
1. Thomas 
Connolly, 
Carolyn 
Begg.Databasesystems.A 
practical 
approach 
to 
design,implementation and management. 4
th
edition. USA, 2005. 
2. Конноли Т., Брегк К. Базы данных, проектирование, реализация и сопровождения, 
теория и практика. М.- СПБ.- Киев, 2003. 
3. Bekmuratov T.F., Rahimov N.O. Structural and functional organization and correctness of 
knowledge models of production systems. Reports of the Academy of Sciences of the 
Republic of Uzbekistan, Vol. No. 6. 2016.-C. 45-49. 
4. Т.М. Ledeneva, Sergienko M.A. Formation of the optimal base of fuzzy rules. Fuzzy 
systems and soft calculations. -2008.-T. 3.-No. 1.- S. 57-69.