Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
ELEKTRON AXBOROT XIZMATNI TASHKIL ETISHDA “TOPILMALAR IDORASI” 
WEB SAYTINING O`RNI VA AHAMIYATI 
 
Madraximov A.X. (TATU ass “Informatika asoslari”) 
G`ulomov J.G.` (TATU 4- bosqich talaba) 
 
Xozirgi kunda rivojlanib borayotgan davlatlarda deyarli barcha xizmatlar elektron xolda 
amalga oshirilishi ko`rishimiz mumkin. Shulardan biriga misol qilib yo`qotilgan zaruriy xujjat 
yoki buyumlarni online topish xolatini ko`rishimiz mumkinligi etiborimizni tortadi. Bugungi 
kunda, «Elektron hukumat» xizmatlarining samarali ishlari sifatida, yigirmadan oshiq loyihalar 
amalga oshirildi. Ular sirasiga Gov.uz O‘zbekiston Respublikasi Hukumat portali, u va boshqa
tashkilotlar, shuningdek, yuridik shaxslar va jismoniy shaxslar o‘rtasidagi elektron-axborot 
munosabatlari infratuzilmasining tizim tashkil etuvchi vosita sanaladi. Bunga yaqqol misol qilib 
o`quv jarayonini to`laligicha yoritib borayotgan o`qituvchi va o`quvchilar uchun unisys tizimini 
ko`rsatishimiz mumkin Bu vositalarga bizni yurtimizda xam elektron xujjatlashtirish va elektron 
tarzida ishlash jadallik bilan rivojlanib borayotganini ko`rishimiz mumkin. Shunday yana bir 
tizimlar sirasiga “Topilmalar idorasida elektron axborot xizmati” yaratildi. Bu tizimda O`zida 
interaktiv xizmatlar borligi va aholiga qilinayotgan qulayliklari bilan ajralib turadi.Shu bilan 
birga xozirgi davrgacha bunday xizmat turlari bo`lgan deb ko`rishimiz mumkin. Shunday xizmat 
turlari bo`lgan lekin elektron tarzda emas unda faqat zaruriy xujjatlar almashinishi qog`ozlarda 
bo`lganini ko`rishimiz mumkin.Zamonning rivojlanishi oqibatida elektron zaruriy xujjat 
aylanishi kundalik ehtiyoj qismiga aylanib bormoqda. 
Elektron xujjat aylanish tizimi xozirgi kunga kelib uzining yuqori samaralarini ko`rsatib 
kelmoqda. Bu xolatdan kelib chiqqan xolda biz elektron xujjat aylanish tizimida “Topilmalar 
idorasi” interaktiv xizmatni yo`lga qo`ydik. Xizmatda juda ko`p qismni ko`rishimiz mumkin 
unda. Xizmat birgina qidirish tizimi bilan bolg`liq emasligini xam aytib o`tishimiz lozim.Unda 
admin va user qismlar mavjud bo`lib foydalanuvchi xam o`zi topib olgan zaruriy xujjatlarini 
joylashtirishi mumkin. Admin qismda faqatgina buni ma’lum bir shaxs yani masul bir shaxs 
boshqaradi. Xar xil noaniq ma’lumotlar xam bo`lishi mumkin xar birini tekshirb nazorat qilishi 
agarda kerak bo`lsa bu e’lon yolg`onligi tasdiqlansa saxifadan o`chirib yuborish xam mumkin. 
Unda bir qator bo`limlar mavjudligini ko`ramiz. Bo`limni quyidagilar tashklil etadi: 
• Bosh bo`lim
• Ro`yxatdan o`tish
• Kirish 
• Savol javob
Unda xar bir uchun ro`yxatdan o`tiladi va uning asosiy ma’lumotlari kiritiladi. Kiritilgan 
malumotdan so`ng uning topib olinggan hududi kiritiladi barchasi yakunlangandan so`ng uning 
egasiga qaytarishi uchun o`zining passport bo`yicha turadigan yashash manzilini kiritilgan 

---

39 
bo`ladi. Barcha kiritilayotgan ma`lumotlar birinchi bo`lib ma’lumotlar bazasida saqlanadi. 
Saqlanayotgan ma’lumotlar agarda egasiga qaytarilsa u ma’lumot asosiy oynadan o`chadi lekin 
uning bazasidan o`chmasligini ko`rib o`tishimiz mumkin. Bunga sabab qilib qaytarib berilgan 
zaruriy xujjat kim tomonidan topib kimga topshirilgani ko`rashimiz uchun zaruriyat tug`ilsa shu 
ma’lumotga murojat qilishimiz mumkin.Agar topilgan zaruriy xujjat egasiga qaytarilishga 
ulgurmagan bo`lsa yoki egasi bexabar bo`lsa u xolda zaruriy xujjat xaqidagi ma’lumot asosiy 
oynada o`z joyida turadi va yangilanishda davom etadi.Bu xol uch oy davom etadi topilgan 
zaruriy xujjat egasi topsa aks xolda u o`z arxividan joy oladi o`rnida boshqasi paydo bo`ladi. 
Bugungi kunga kelib yurtimiz elektron xizmat turlari rivojlanib bormoqda bu jarayonda 
O`zbekiston 100-o`rindan 80-pog`onaga ko`tarildi. Natija shuni ko`rsatadiki olib borilayotgan 
ishlar samarasi ko`rsatib bormoqda.Soxada topilmalar idorasi elektron axborot xizmati kabi 
saytlarni o`rnini juda katta ahamiyati ega.
Sahifaning kelajakdagi oldiga qo’ygan vazifalaridan biri bu, online hujjat qidiruv 
tizimini yaratishdir. Bu tizim orqali qidiruvga berilgan hujjat, agar qiymatga ega bo’lsa, u 
xolda Ichki Ishlar Bo`limi (IIB) xodimlari tomonidan nazoratga olinadi.Sababi xozirgi kunda 
juda ko`p tovlamachiliklar jinoiy ishlar avj olib borayotgan paytda elektron axborot 
xizmatining o`rni katta. Kimdir oldindan uyushtirib kutilgan xolda biror bir shaxsni xujjatni 
olib uni ma’lum bir miqdordagi pul evaziga qaytarishi mumkin edi. Bu xizmatni natijasi 
bunday ishga nuqta qo`yishini ko`rishimiz mumkin. Ishning ijobiy tomoni shundaki, hujjatni 
topib olgan odam, hujjatni qaytarishi uchun evaziga tavon pulini so’ray olmaydi. Chunki 
davlatni interaktiv xizmati bo`lib qolagani uchun. Web sahifa keyinchalik mobil uyali 
aloqalar uchun ilova shaklida chiqishi ham ko’zda tutilgan unda kompyuter versiyasi qanday 
bo`lsa shu xolda mobil xolatga o`tkaziladi. Mobil ko`rinishi foydalanuvchi sonini ko`yatirsa 
komayadiki lekin kamayishiga tasir ko`rsatmaydi.Bundan tashqari O’zbekiston xududida turli 
millat vakillari istiqomat qilishini hisobga olgan holda, web sahifani asosiy uchta tilda ishlab 
chiqish yo’lga qo’yilgan. Bular: o’zbek, rus, inliz, tillari. Dasturni ishlashda asosiy vosita bu 
internet xisoblanadi. Yana bir qulaylik qismini aytib o`tadigan bo`lsak unda nafaqat 
yurtimizda balki o`zga yurtda o`z xujjatlarni yo`qotganlar xam ushbu elektron axborot xizmati 
orqali o`z zaruriy xujjatlarini topilishiga o`z xissasini qo`shish mumkin. 
Bu xizmat elektron axborot ximatini rivojlanishiga yuqori darajada o`z xissasini 
qo`shishining kuzatilishini ko`rishimiz mumkin. Xozirgi axborot asrida bu xizmat o`z o`rniga 
ega bo`ladigan dastur. Insonlar uchun faqat qulayliklar yaratish maq asadida amalga 
oshirilayotgan davlat dasturlari soxasida ushbu axborot xizmati turi muhim bir joy olish 
nazarda tutilgan. Xizmat ommaviyligini aholi xizmati kuchaytiradi, Sifatini yaxshilash esa 
dasturchining vazifasi xisoblanadi.Agar dastur ishlash jarayoni ommaviylashsa uni 
qo`shimchalar qo`shilishi talb va takliflar o`rganib chiqiladi. Natijada kiritilgan yangilikni 
ijrosi taminlanadi.