|
Сиёсий омиллар:
- хорижий инвестиция борасида давлат сиёсати;
- халқаро келишувларга риоя қилиш;
- давлатнинг иқтисодиётга аралашуви даражаси;
- иқтисодий сиёсатнинг ҳаётийлиги;
-
мамлакатнинг
халқаро
шартномалар
тизимида
қатнашуви;
- давлат аппаратининг иш фаолияти;
346
- сиёсий ҳукуматнинг инвестицияларга мойиллиги.
Иқтисодий омиллар:
- иқтисодиётнинг умумий ҳолати (юксалиш, пасайиш);
- валюта курсининг барқарорлиги;
- инфляция жараёнининг динамикаси;
- солиқ имтиёзлари;
- божхона тартиби;
- иш кучидан фойдаланиш тартиби;
- иш кучи қиймати;
- аниқ маҳсулотларга талаб ва таклиф;
- кредит қиймати ва бошқалар.
Ижтимоий омиллар:
- жамоатчиликнинг хусусий мулк ва хорижий инвестиция-
ларга муносабати;
- жамиятнинг мафкуравий бирдамлик даражаси;
- мамлакат иқтисодий-ижтимоий тараққиётининг асосий
масалалари бўйича келишувнинг мавжудлиги;
- ишчи гуруҳининг ташкилотчилиги.
Бирон мамлакатнинг инвестицион муҳити таҳлил
қилинганда, амалдор нуқтаи назари эмас, балки ўз маблағини
даромад келтирувчи лойиҳага жойлаштирмоқчи бўлган хо-
рижий инвесторларнинг фикрлари аҳамиятлидир. Уларнинг
фикрича, инвестиция муҳити бир қатор зарурий омилларга
боғлиқ бўлиб, уларнинг мавжудлиги инвестиция муҳитининг
энг қулай бўлишини таъминлайди.
Биринчиси, сиёсий барқарорлик бўлиб, унинг мавжуд бў-
лиши инвесторнинг келгуси ишларини режалаштириш ва
ишонч билан олдинга интилишига имкон беради. У кучли
қонуний тизимнинг мавжудлиги, ташқи ва ички ҳарбий низо-
лар, ҳамда инқилобий ўзгаришларнинг бўлмаслигида намоён
бўлади.
Иккинчиси, иқтисодий самарадорлик. Ҳар бир инвестор
иқтисодий ўсиш жуда юқори бўлган, ҳукумат иқтисодиётни
ривожлантириш борасида барқарор сиёсат олиб бораётган
мамлакат иқтисодиётига маблағ сарфлашни хоҳлайди.
Яна бир муҳим омил, мамлакатдаги ҳукумат раҳбарлари,
меҳнат жамоалари, мухолиф партия вакиллари ва халқнинг
хорижий инвесторларга нисбатан бўлган дўстона муноса-
батларидир. Ундан ташқари, оддий халқнинг хорижликлар-
347
га, уларнинг мамлакатдаги иқтисодий-ижтимоий фаолиятига
бўлган муносабати ҳам катта аҳамият касб этади. Ушбу омил
ҳам инвесторларнинг мамлакатдаги фаолиятига катта таъсир
ўтказади.
Ҳукуматнинг сиёсати яна бир муҳим омил ҳисобланиб, ин-
весторларнинг фаолиятига турли хил таъсир ўтказиши мум-
кин. Албатта, ҳукумат олиб бораётган иқтисодий сиёсат бево-
сита ёки билвосита бизнес, савдо ва инвестициялаш жараёни-
га ўз таъсирини ўтказади. Бунда уч жиҳатга алоҳида эътибор
берилиши зарур:
Хорижий инвесторларнинг лойиҳаларда қатнашиш да-
ражаси. Хорижий инвесторларни ўз бизнесининг қандай
кисмига эгалик қилишлари кизиқтиради. Бу эса лойиҳа тури-
га боғлиқ:
а) агар инвестиция лойиҳаси экспортга йўналтирилган,
ҳамда хом ашёнинг асосий қисми четдан келтирилаётган бўл-
са, инвестор бизнеснинг максимал даражада катта кисмига
(баъзида 100 фоизига) эгалик қилишга даъвогар бўлади;
б) агар инвестиция лойиҳаси экспортга йўналтирилган,
ҳамда хом ашёнинг асосий қисми мамлакатнинг ички хом
ашёси бўлса, инвестор худди шундай бизнеснинг қўшни мам-
лакатлардаги шарт-шароитларига қараб иш тутади;
в) агар инвестиция лойиҳаси маҳсулотни ички бозорда
сотишга мўлжаллаган бўлса, кўпгина ТМКлар шерикчилик
асосида иш юритишга ҳаракат қиладилар, акс ҳолда бошқа
рақобатчилар улардан олдин бозорни эгаллаб олишлари мум-
кин.
Хорижликларнинг меҳнати. Хорижий инвесторлар ўз биз-
неси ва даромадларини ҳамюртлари назорати остида бўлгани
маъқул деб фикрлашади. Аммо ишга жуда кўп хорижликлар-
ни жалб этиш харажатларни ошириб юборади.
Валюта муомаласини тартибга солиш. Хорижий ин-
весторларни мамлакатга маблағ олиб кириш, уни сарфлаш
имкониятларидан ташқари, бизнесдан топилган даромадни
конвертирланган валютага айирбошлаш, четга олиб чиқиш,
валюта ҳисоб рақамига эга бўлиш имкониятлари ниҳоятда
кизиқтиради.
Кейинги омил инфраструктура ҳолати бўлиб, у мамла-
катдаги юқорида санаб ўтилган омилларнинг мавжуд бўли-
348
шидан кейинги муҳим омиллардандир. Унда ишлаб чиқариш
учун ер майдонларидан фойдаланиш, ерни ижарага олиш
шартлари ва муддати, автомобиль ва темир йўлларнинг сано-
ат ҳудудларини асосий транспорт бўғинлари (портлар, аэро-
портлар) ва бозорлар билан боғланганлиги, электр энергияси-
нинг мавжудлиги, сув таъминоти даражаси (баъзи ҳолларда
ичимлик сув билан таъминланганлик даражаси), телекомму-
никациянинг ривожланиш даражаси, телефон, факс, телекс
алоқаларининг мавжудлиги, компьютер орқали алоқа ўрна-
тиш масалалари муҳимдир.
Ишчи кучи. Кўпинча хорижий инвестицияларни кири-
тишнинг асосий сабаби қилиб қабул қилувчи мамлакатда иш
кучининг арзонлиги кўрсатилади. Лекин инвестицияларни
жалб қилишга саводхонлик, ишчи кучининг малака даражаси,
меҳнат қилиш этикаси, меҳнат унумдорлиги даражаси, турли
ижтимоий ҳаракатларнинг ишлаб чиқариш жараёнига таъси-
ри ва бошқалар ҳам ўз таъсирини кўрсатади.
Банклар ва молия. Мамлакатда жаҳон савдоси ва инвес-
тиция соҳасида фойдаланиладиган барча молиявий инстру-
ментлар мавжудлиги ушбу соҳадаги хизматлар сифатини
англатади. Инвесторлар учун мамлакатда етарли миқдорда
фаолият кўрсатувчи молия институтлари ва жаҳондаги йи-
рик банкларга тегишли филиалларнинг мавжудлиги муҳим
аҳамият касб этади. Мамлакатда жаҳоннинг йирик савдо ва
инвестиция компаниялари филиалларининг фаолият кўрсати-
ши инвесторлар учун ишончлилик даражасини оширади.
Ҳукумат структураларидаги расмиятчилик. Ҳукумат ўз
инвестиция сиёсатини қандай баҳолаши муҳим эмас. Бун-
да катта тажрибага эга тадбиркорлар берган баҳо муҳимдир.
Инвесторлар расмиятчилик, қоғозбозлик авж олган муҳитга
камдан-кам ўз маблағларини сарфлайдилар. Ҳукумат учун энг
муҳими, расмиятчилик сабаб бўлиб амалга оширилиши тўх-
таб қолган лойиҳаларни экспертизадан ўтказиш, йўл қўйилган
хатоликларни тузатишдир.
Маҳаллий ишбилармонлик муҳити. Бу тушунча жуда кенг
бўлиб, унга: адвокат, маслаҳатчиларнинг кўплиги, малакали
иш юритувчилар, бухгалтерлар, архитекторлар ва конструк-
торларнинг мавжудлиги киради. Бундан ташқари, қўшма кор-
349
хона очишда маҳаллий ҳамкорнинг тажрибаси, алоқалари,
меҳнатсеварлиги ва ишончлилиги ҳам ҳисобга олинади.
Яшаш сифати. Ушбу омил хорижий инвесторга таклиф
қилинаётган барча нарсаларда ўз аксини топади. Аҳоли тур-
муш тарзи ва даромадлари даражаси ишлаб чиқарилаётган
маҳсулотнинг хилма-хиллиги ва меҳнат учун қилинадиган ха-
ражатлар ҳажмида ўз аксини топади.
Хорижий инвестор ўзи учун ишлаш, яшаш, банк ва бошқа
хизмат турларидан фойдаланишда комфорт талаб қилади.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
