Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

Риск коэффициенти. Рискнинг миқдорий ўлчови зарар-
нинг мутлоқ ва нисбий кўрсаткичлари билан ифодаланади. 
Мутлоқ ифодаланиш натурал ёки қиймат кўринишда, ни-
сбий ифодаланиш эса кутилиши мумкин бўлган зарарнинг 
капитал, харажатлар суммаси ёки фойдага нисбати кўрини-
шида бўлади.
Риск корхонани банкротликка олиб борадими ёки акси-
гами – бунинг миқдорий ўлчовини билиш ўта зарур. Шу 
мақсадда риск коэффициенти ҳисобланади:
К
т
 = З/ЖМ
Бу ерда: К
т
– таваккалчилик коэффициенти;
З – максимал имконият даражасидаги зарар;
ЖМ – жами маблағлар суммаси.
Масалан: К
т
= 40 млн. сўм/ 100 млн. сўм = 0,4
Алоҳида турдаги рискларнинг минимал қўрсаткичлари 
қуйидаги техник хатарлар бўйича тан олинган.
Ёнғин – 0,08
Портлаш – 0,13
Ўғирлик – 0,05
Чақмоқ – 0,06
Самолёт қулаши – 0,006
Ўт чиқиб кетиши – 0,013
Ер силкиниши – 0,015
Тўфон – 0,013
Иш ташлаш – 0,03
Сув босиши – 0,0125
Эмпирик тадқиқотларнинг кўрсатишича, таваккалчи-
лик коэффициентининг оптимал даражаси 0,3; корхонани 
банкротликка олиб борадиган даражаси эса 0,7 ни ташкил 
қилади.

---

338
XVI БЎЛИМ. ИНВЕСТИЦИЯ СТРАТЕГИЯСИ
16.1. Инвестиция стратегияси ва омонат.
Ялпи талабнинг биринчи қисмини ташкил этувчи 
истеъмол харажатлари нисбатан барқарор бўлса, унинг ик-
кинчи қисмини ташкил этувчи инвестициялар, аксинча, ўзга-
рувчандир.
Инвестиция (капитал қўйилмалар) – ЯИМнинг энг муҳим 
ва тез ўзгарувчан компонентидир.
Истеъмол 
даромадлар 
билан 
функционал 
тарзда 
боғланган. Давлат харажатлари ва соф экспортнинг ўзгари-
шини осон тахмин қилиш мумкин, лекин инвестицияларни 
тахмин қилиш жуда қийин, улар тўсатдан ўсиб кетиши ёки 
аксинча тушиб кетиши мумкин. Масалан, АҚШда буюк деп-
рессия вақтида инвестициялар 100 фоизга тушиб кетган.
Иқтисодчилар жамғармани инвестициянинг асоси деб 
қарашади. Иктисодий назарияда инвестиция деганда - кела-
жакдаги натижа учун: ишлаб чиқаришни кенгайтириш ёки ре-
конструкция қилиш, маҳсулот ва хизматларни сифатини ях-
шилаш, малакали мутахассислар тайёрлаш ва илмий тадқиқот 
ишлари олиб боришга мўлжалланган молиявий ресурслар ту-
шунилади.
Иқтисодиётни ривожлантиришда инвестициялар етакчи 
роль ўйнайди, сабаби инвестиция орқали корхоналар капитал 
жамғарилишига, натижада мамлакатнинг ишлаб чиқариш им-
кониятларини кенгайтириш ва иқтисодий ўсишга эришилади.
Ялпи харажатларда инвестициялар ҳиссаси нисбатан унча 
кўп бўлмасада (ривожланган мамалакатларда 15-18%) айнан 
инвестициялар туфайли асосий макроиқтисодий силжишлар-
га эришилади. Шу билан бирга, жамғариш билан инвестиция 
ўртасидаги мувозанат макроиқтисодий мувозанатга эришиш-
нинг энг муҳим шартидир.
Аммо инвестиция билан жамғариш ўртасидаги боғланиш 
жамғарма субъектлари эгалари инвестиция субъектлари 
(қилувчилар) билан кўпинча бошқа-бошқа эканлиги туфайли 

---

339
ноаниқ бўлади. Шунинг учун ҳам давлат томонидан таъсир 
ўтказиш мақсадга мувофиқ.