Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги

Savol:1) Birinchi instansiya sudining ajrimi asoslimi? Sud qaysi hollarda ish yuritishni tugatadi?
10-BOB. BIRINCHI INSTANSIYA SUDINING HAL QILUV QARORI VA AJRIMLARI

10.1. Sud hujjatlari turlari



10.2. Sud hal qiluv qarori tushunchasi
va ahamiyati

Fuqarolar va tashkilotlarning subyektiv huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish maqsadida sud protsessida turli xil fuqarolik ishlari hal qilinadi. O‘z navbatida, fuqarolik ishlarini ko‘rish va hal qilish jarayonida sudning xulosalari muayyan protsessual shaklda belgilangan tartibda chiqariladigan sud hujjatlari tarzida ifoda etiladi.

Birinchi instansiya sudining ishni mazmunan hal qiladigan qaroriga hal qiluv qarori deb aytiladi (FPKning 249-moddasi). Bunday hal qiluv qarori sud tomonidan ko‘rilayotgan asosiy masalalarga javob tariqasida taraflardan da’vo talablari bo‘yicha, alohida tartibda ko‘riladigan ishlar bo‘yicha qabul qilinadi. Birinchi instansiya sudining ishni mazmunan hal qilmaydigan qaroriga ajrim deb aytiladi (FPKning 271-moddasi).
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori yuqorida qayd etilgan birinchi instansiya sudining qarorlari mazmunini tavsiflovchi jihatlardan tashqari quyidagi o‘ziga xos belgilarga ham ega hisoblanadi:
Birinchidan, sud hal qiluv qarori – odil sudlovni amalga oshiruvchi organning qarori hisoblanadi. Mazkur belgi birinchi instansiya sudining barcha qarorlari uchun xarakterli bo‘lsa-da, biroq mazkur xususiyat hal qiluv qarori uchun alohida ahamiyat kasb etadi. Zero, hal qiluv qarori nizoni mazmunan hal qiladigan sudning protsessual hujjati hisoblanadi. Boshqa sud qarorlaridan farqli ravishda hal qiluv qarorlari O‘zbekiston Respublikasi nomidan chiqariladi (FPKning 249-moddasi ikkinchi qismi).
Ikkinchidan, sud hal qiluv qarori huquqni qo‘llash akti sifatida sud muhokamasiga yakun yasaydi, taraflar o‘rtasidagi nizoli moddiy huquqiy nizoni hal qiladi, qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarni va buzilgan huquqlarni tiklaydi. Boshqa hujjatlar kabi sud hal qiluv qarori ham amaldagi qonun hujjatlari asosida qabul qilinadi va huquq normasini yaratmaydi.
Uchinchidan, sud hal qiluv qarori ishni mazmunan ko‘rish natijasida va protsessual shaklda chiqariladi. Sud bevosita sud majlisida ish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan holatlarni aniqlaydi va uning yakunida nizoni mazmunan hal qiladi. Fuqarolik protsessual qonunchilik sud hal qiluv qarorlarini chiqarish tartibi va ushbu jarayonda yechiladigan masalalarga oid normalarni belgilaydi. Qonun bilan hal qiluv qarorining mazmuni, hal qiluv qarorining yozuvidagi xatolar va ochiq ko‘rinib turgan arifmetik xatolarni tuzatish, uni tushuntirish, ijrosini kechiktirish va uni bo‘lib-bo‘lib ijro etish, hal qiluv qarorini ijro etish usuli va tartibini o‘zgartirish, hal qiluv qarorining qonuniy kuchga kirishi va ijro etish masalalari mustahkamlab qo‘yilgan.