Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

Моделлаштириш. Бу метод техник фанлар заминида вужудга 
келиб, ижтимоий фанларда моделлаштириш кенг тарқалгандан кейин 
умумилмий метод сифатида эътироф этила бошланди. Унинг моҳияти 
объектни ўхшаш модел орқали билишдан иборат, бунда тадқиқ қили-
наётган объект унинг асосий белгилари, хусусиятлари орқали тикла-
нади. Модел моддий ва идеал бўлиши мумкин. Ҳар икки хил модел 
ҳам криминалистикада кенг фойдаланилади. 
Жиноят процессида материалдан тайёрланган моделларга 
гипсли шакл ясаш, бармоқ излари нусхаси олиш, воқеа содир бўлган 
жойнинг конструкциясини тайёрлаш, М.М.Герасимов методи асосида 
одамнинг бош кўринишини тиклаш кабилар киради.
Билиш жараёнида идеал модел ҳам маълум рол ўйнайди. Бунга, 
энг аввало, тезкор-қидирув, тергов ва эксперт версиялари киради. 
Моделлаштириш ролини баҳолар эканмиз, ҳар қандай яхши нусха ҳеч 
қачон оригинални тўла ифодалай олмаслигини эътиборга олмоқ ке-
рак. Нусха объектнинг белгилари, хоссалари ва сифатидан бир 
қисминигина ифодалайди. Аммо моделлаштириш воситасида тадқиқ 
қилинаётган объект тўғрисида бир оз бўлса-да, қўшимча ахборот 

---

олиш мумкин. Бундай ахборот терговчининг бўлиб ўтган ҳодисалар 
тўғрисида тасаввурини кенгайтиради. 
Экспертлар амалиётида бошқа бир қанча умумилмий методлар-
дан фойдаланилади. Математик метод тобора кенг ўрин эгалламоқда. 
Ахборот ҳисоблаш марказлари ЭҲМнинг янги авлоди билан таъмин 
этилган бўлиб, улар Ички ишлар вазирлиги ва бошқа ҳуқуқни ҳимоя 
қилувчи органлар тизимида кенг ишлатилмоқда. 
Криминалистик экспертиза амалиётида анъанавий қўлланилаёт-
ган физикавий ва кимёвий методлар анчани ташкил қилади. Микро-
скопия, газсимон модданинг масс-спектрал анализи, рентген тузил-
маси анализи, эмиссион, атом-абсорбцион спектрал анализи ва бошқа 
махсус методлар жуда кенг ва самарали фойдаланилмоқда.