Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

13.3. HUQUQIY MUNOSABATLARNING YUZAGA KELISH ASOSLARI. YURIDIK FAKTLAR TUSHUNCHASI VA TURLARI

Huquqiy munosabatlarni yuzaga kelishi uchun tegishli asoslar mavjud bo‘lishi kerak. Huquqiy munosabatlarni vujudga kelishi, o‘zgarishi yoki bekor bo‘lishiga asos bo‘ladigan muayyan hayotiy hodisa yoxud harakatlarga yuridik faktlar deyiladi.

Ko‘rib chiqilayotgan faktlar yuridik deb atalishining sababi, ular huquq normalarida ko‘rsatib o‘tilgan bo‘ladi. Gipotezada ko‘rsatilgan faktlar ro‘y bergan paytda u kuchga kiradi, ya'ni bu norma kimga qaratilgan bo‘lsa, o‘sha shaxslar dispozitsiyada ko‘rsatilgan huquq va majburiyatlarga ega bo‘ladi.

Vakolat beruvchi va majburlovchi huquqiy normaning dispozitsiyasida faol tomonning xatti-harakati qanday bo‘lishi yoki qanday bo‘lish kerakligi ko‘rsatiladi. Huquqiy norma dispozitsiyasidagi ko‘rsatmaga binoan sodir etiladigan xatti-harakatlari huquq va majburiyatlarni amalga oshiruvchi yuridik faktlar deb tan olinadi. Huquq va majburiyatlarni o‘rnatish bilan birga dispozitsiya yuridik faktlarni ko‘rsatib o‘tadi.
Bundan tashqari, faktlar yuridik deb tan olinishi uchun huquq normasi bilan birga tomonlarning o‘zaro huquq va majburiyatlar mazmunini belgilab beradi.
Ko‘pchilik hollarda huquqiy munosabatlarning yuzaga kelishi uchun yuridik faktlarning tarkibi bo‘lishi talab qilinadi, ya'ni ikki va undan ortiq yuridik faktlar yig‘indisi bo‘lishi darkor, ularning yig‘indisi yuridik oqibatlarni keltirib chiqaradi. Ba'zan huquq normalari huquqiy oqibatlarni ma'lum holatning mavjudligi bilan emas, balki uning yo‘qligi bilan ham bog‘laydi. Masalan, muayyan huquqiy munosabatda huquq subekti tomonidan subyektiv majburiyatini bajarmasligi buzilgan huquq himoyasi uchun protsessual munosabatlar kelib chiqishiga asos bo‘lib xizmat qiladi.