Ўзбекистон иқтисодчилари XIII форуми

1-расм. Тармоқ бўйича тўлаш муддати кечиктирилган солиқлар 
 
Манба
:
https://buxgalter.uz/publish/doc/text160629_pf-5996-son_farmonni_ hisobga_ olgan 
_holda_yatt_uchun_soliq_imtiezlari 
 
Мисол:
“S.E.T” МЧЖ корхонаси жорий йил биринчи чорагидаги товарлар реализациясидан 
жами тушуми 750 млн.сўмни (январда 350 млн.сўм, февралда 290 млн.сўм, март ойида 110 млн.сўм) 
ташкил этди. Биринчи чоракда товар реализациясидан ўртача ойлик миқдори (750 млн.сўм/3ой) 250 
млн.сўмни, ўртача ойлик миқдорининг 50 фоизи 125 млн.сўмни ташкил этади.
Март ойида тушум (110 млн.сўм) биринчи чоракдаги ўртача ойлик миқдорига нисбатан 50 
фоиздан кўпроққа камайганлиги сабабли, айланмадан олинадиган солиқ, мол-мулк солиғи, ер солиғи, 
сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ ва ижтимоий солиқ ҳисоботларини белгиланган 
муддатларда топширган холда тўловларни 2020 йил 1 октябргача фоизсиз кечиктириш (бўлиб-бўлиб 
тўлаш) ҳуқуқи берилади. Кечиктирилган солиқлар 1 октябрдан кейинги 12 ой давомида тенг 
улушларда ва ижтимоий солиқ эса 6 ой давомида тенг улушларда тўлаб берилиши лозим. 
Карантин туфайли деярли бутун дунёда, шу жумладан Ўзбекистонда ҳам ҳаракатлар 
чекланганлиги туфайли аксарият аҳоли интернет тармоқларидан кенг фойдаланмоқда. Жорий йилдан 
бошлаб, Янги таҳрирдаги Солиқ кодексининг 278-моддасига мувофиқ, реализация қилиш жойи 
Ўзбекистон Республикаси бўлган электрон шаклдаги хизматларни реализация қилишни амалга 
оширувчи чет эл юридик шахслари бундай хизматларни жисмоний шахсларга кўрсатишга оид қисм 
бўйича “солиқ тўловчи” ҳисобланиши белгиланди. Бугунги кунда Давлат солиқ қўмитасининг ҚҚС-

---

253 
офис платформаси орқали Ўзбекистон ҳудудида 9 та хорижий компаниялар ихтиёрий солиқ тўловчи 
сифатида рўйхатдан ўтган. ҚҚС бўйича «Google Commerce Limited» компанияси биринчилардан 
бўлиб жорий йилнинг I-чораги якуни бўйича давлатимиз ғазнасига 85 минг евро миқдорида солиқ 
тўлади.
Қайд этиш жоизки, карантин даврида фаолият юритиши учун рухсат берилган тадбиркорлик 
субъектларида аҳоли учун зарур озиқ-овқат маҳсулотларини, тиббиёт жиҳозлари ва дори 
воситаларини ишлаб чиқариш ва сотишда солиқ қонунчилигини бузиш, яъни нарх-навони асоссиз 
ошириш, олинган даромади (фойда)ни тўлиқ кўрсатмаслик ва яшириш каби ҳолатлар кўплаб 
учрамоқда. Булар тўғрисида Давлат солиқ қўмитаси, Прокуратура ҳузуридаги департамент ва 
монополияга қарши курашиш ташкилотларининг тезкор маълумотлари расмий каналларда қайд 
этилмоқда.
Бундан ташқари, 2020 йил бошидан қўшилган қиймат солиғи бўйича электрон ҳисобварақ-
фактуралар жорий этилганлиги [9], аксарият операторлар ўз хизматини шу йилнинг 1-май кунига 
қадар бепул кўрсатаётганига қарамай, амалиётда ушбу солиқдан қочишнинг учта тури кўпроқ 
учрамоқда: 
1) Сотиб олувчи ҳаридор ҚҚСни асоссиз ҳисобга олиш ҳолатлари (мол етказиб берувчида 
ҚҚС билан олинадиган ҳисобварақ-фактураси мавжуд эмаслиги ёки сотувчи ташкилот ҚҚС 
тўловчиси эмаслиги холатлари). 
2) Мол етказиб берувчи ойма-ой топширадиган ҚҚС ҳисоботида реализациядан тушган 
даромадни акс эттирмаган холда ҳисобварақ-фактурани расмийлаштириб бериши ҳолатлари. 
Харидор ҚҚС ҳисоботида сотувчидан олган ҳисобварақ-фактурани кўрсатади ва ундаги ҚҚСни 
ҳисобга олади. 
3) Мол етказиб берувчи сифатида “бир кунлик фирмалар” товарсиз операция амалга ошириши 
(иш, хизмат бажармай) сохта ҳисобварақ-фактурани расмийлаштириши. Сотиб олувчи сохта 
ҳисобварақ-фактурадаги ҚҚС суммасини ҳисобга олиб, бюджетга тўлайдиган солиқ миқдорини 
камайтириш. 
“Занжир узилиши” ҳолати мол етказиб берувчи ва сотиб олувчининг ҳисобварақ-
фактураларини автоматик солиштирадиган “Риск-анализ” дастурий маҳсули орқали аниқланмоқда. 
ҚҚС ҳисоботида аниқланган камчиликлар бўйича солиқ органлари солиқ тўловчининг 
my.soliq.uz порталидаги “шахсий кабинети”га хабарнома юбориш тизими йўлга қўйилган. ҚҚС 
тўловчи ихтиёрий ҚҚСни қайта ҳисоб-китоб қилиши, тўғрилаган ҳисоботини тақдим этиши ёки 
аниқланган тафовут (номутаносиблик)ни асослаб беришлари лозим. Акс ҳолда, солиқ идоралари 
тўловчининг шахсий карточкасида бюджетга тўланадиган ҚҚС суммасини ҳисоблаш чорасини 
кўриши мумкин. Қайта кўриб чиқилган ҳисобот ҚҚС хатоси аниқланган ой учун тақдим этилади.
Амалдаги Солиқ кодекси 373-моддаси 13-бандига асосан меҳнатга ҳақ тўлаш тарзидаги 
даромадга киритиладиган компенсация тўловлари (компенсациялар) жумласига озиқ-овқат қиймати 
ёки озиқ-овқат қийматини қоплаш киради. Амалиётда корхоналар ишчи-ходимларига четдан ташкил 
этилган озиқ-овқат хизмат қийматидан жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғини (СК 
371-моддаси) ва ижтимоий солиқни ушлаб қолади, бу харажатлар эса фойда солиғи бўйича 
чегириладиган ҳаражатга олиб борилади. Ҳисобварақ-фактурада кўрсатилган хизмат қиймати ва ҚҚС 
суммаси билан бирга ходимларнинг ойлик маошидан ушлаб қолади. Шу жараёнда солиқ 
ҳисобланиши, ушланмалар ва уларни бухгалтерия ҳисобида акс эттирилишини шартли мисолда 
кўриб чиқилди (1-жадвал).