Ўзбекистон иқтисодчилари XIII форуми

Асосий қисм. 
2020 йил мартидан бошлаб жаҳон иқтисодиёти қатори глобал COVID-19 
пандемияси Марказий Осиё мамлакатлари, шу жумладан, Ўзбекистонга ҳам салбий таъсир 
кўрсатмоқда. Пандемия ва иқтисодий инқироз бутун дунё бўйлаб миллий соғлиқни сақлаш 
тизимларига, давлат секторларига, ишбилармонлик фаолиятига, истеъмолга, халқаро савдо ва 
инвестицияларга таъсир кўрсатмоқда. Масалан, Ўзбекистонда карантин даврида иқтисодий 
фаолликнинг энг кўп пасайиши апрель ойининг биринчи ўн кунлигида содир бўлди, товар 
биржаларидаги савдолар ҳажми ўртача 30 фоизга пасайди ва баъзи товарларни сотиш 80 фоизгача 
пасайди. 2020 йилнинг 1 - 27 апрел кунлари мамлакатда март ойининг шу даврига нисбатан жами пул 
тушумлари 45 фоизга камайди, шу билан бирга маҳсулот сотишдан тушадиган даромадлар 31 фоизга 
ва пуллик хизматлардан тушумлар деярли 2,7 бараварга камайди
1
. Бундай шароитда Ўзбекистон 
коронавирус пандемияси ва глобал иқтисодий инқирознинг иқтисодий ўсишга таъсирини юмшатиш 
бўйича муайян чораларни кўрмоқда(2-расм). 
2-расм. Иқтисодиётни қўллаб қувватлашга кетган харажатлар (2020 йил).
2
 
Коронавирус инфекциясининг биринчи ҳолати Ўзбекистонда 15 март куни аниқланиб, 
раҳбарият мамлакатда вирус тарқалишини тўхтатиш учун COVID-19 эпидемиясига қарши 
тезкор чоралар кўришга киришди. Аввало, юқори даражадаги давлат раҳбарларидан иборат 
ривожлантиришнинг устувор йўналишлари» мавзусидаги республика илмий-амалий конференцияси 
материаллари тўплами. – Тошкент. 2018. - Б. 14-24 
1
Ministry of Economic Development and Poverty Reduction of the Republic of Uzbekistan, Current state and expected 
trends in the economy of the republic, April 2020, http://mineconomy.uz/uz/news/view/3144 
2
 https://mf.uz/uz/ 

---

195 
Инқирозга қарши республика комиссияси ташкил этилди. Карантин тадбирлари доирасида Комиссия 
шошилинч равишда мамлакатнинг деярли бутун ҳудудида қатъий карантин режимини эълон қилди. 
Аҳоли саломатлигини муҳофаза қилиш бўйича чора-тадбирлар вируснинг аҳоли орасида 
тарқалишини назорат қилиш учун биринчи қадам бўлди. Иқтисодий чора-тадбирлар миллий 
ишбилармонлик фаолиятини сақлаб қолиш учун иккинчи қадам бўлди. Давлат харажатлари ва 
иқтисодиёт тармоқларини, шу жумладан уй хўжаликлари ва тадбиркорлик субъектларини иқтисодий 
қўллаб-қувватлашнинг дастлабки ва иккинчи маблағлари 32,3 триллион сўмни ташкил этди
1
.
Бундан ташқари, мамлакатда иқтисодий фаолиятни рағбатлантириш, аҳолини ижтимоий 
қўллаб-қувватлаш, бюджет харажатларини оптималлаштириш ва энг кўп зарар кўрган ҳудудларни 
қўллаб-қувватлаш бўйича қатор тадбирлар амалга оширилмоқда. 2020 йил 30 май ҳолатига кўра 500 
мингдан ортиқ тадбиркорлик субъектлари ва саккиз миллиондан ортиқ фуқаролар 30 триллион сўм 
ёки 3 миллиард доллар (ЯИМнинг 6 фоизи) миқдорида имтиёзларга эга бўлдилар
2
. 
Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, Инқирозга қарши жамғарма пандемиянинг мамлакат 
иқтисодиётига салбий таъсирини юмшатиш бўйича биринчи иқтисодий қадам бўлди. 2020 йил 17 
июнь ҳолатига кўра, Жамғарма маблағлари 7,44 трлн. сўмни ташкил этди. Ушбу жамғарма умумий 
миқдорининг 74,4 фоизи 17 июнга қадар шаклланган эди. Улардан 7,32 триллион сўми халқаро молия 
институтларининг маблағлари, 123,5 миллиард сўми давлат бюджетидан йўналтирилди ва 
харажатларнинг умумий ҳажми 3,3 триллион сўмни ташкил этди
3
.
Иккинчидан, Давлат бюджети ва Инқирозга қарши жамғармани халқаро молия 
институтларининг ва бошқа манбаларнинг имтиёзли кредитлари ҳисобидан молиялаштиришни 
таъминлаш учун, бундан кейин ҳам ташқи қарз маблағларини жалб қилиш бўйича тадбирларни 
амалга ошириш режалаштирилган. Шундай қилиб, Ўзбекистон глобал коронавирус пандемиясининг 
салбий оқибатларига қарши кураш чораларини кўриш учун грантлар ва узоқ муддатли имтиёзли 
молиялаштиришни жалб қилиш бўйича Йўл харитасини тасдиқлади. Ўтган йилнинг апрел ойида 
Ўзбекистонда умумий қиймати 3 миллиард доллардан ортиқ бўлган узоқ муддатли имтиёзли 
кредитлар ва грантларни жалб қилиш бўйича дастлабки келишувларга эришилди. Ушбу маблағлар 
Иқтисодий ривожланиш банки, Осиё тараққиёт банки, Жаҳон банки, Осиё инфратузилма инвестиция 
банки, Европа инвестиция банки, Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Франция тараққиёт 
агентлиги томонидан ажратилади. Шунингдек, Бирлашган Араб Амирликлари ҳукумати, Европа 
Иттифоқи, Корея ҳукумати ва халқаро ташкилотларнинг грантларини жалб қилиш 
режалаштирилган
4
. 
Учинчидан, 2020 йилги Давлат бюджети параметрларини оптималлаштириш бўйича чоралар 
кўрилди
5
.
Бюджет даромадлари асосан қуйидаги йўналишларни молиялаштиришга йўналтирилди: 

Коронавирус инфекцияси тарқалишининг олдини олиш бўйича чора-тадбирлар, шу 
жумладан дори воситалари ва тиббий буюмлар сотиб олиш, тиббиёт муассасаларини қуриш, 
реконструкция қилиш, таъмирлаш ва жиҳозлаш; 

Давлат хизматчиларига иш ҳақи, пенсия, стипендия ва нафақаларни ўз вақтида тўлаш; 
1
Decree of the President of the Republic of Uzbekistan, On priority measures to mitigate the negative impact on the 
sectors of the economy of the coronavirus pandemic and global crisis, March 2020, Lex.UZ, 
https://lex.uz/docs/4770763; Telegra, Package of Economic Measures. Main initiatives, March 2020, 
https://telegra.ph/Paket-EHkonomicheskih-mer-Glavnye-iniciativy-03-19-2; Ministry of Finance, Introduced measures 
to support the population, economic sectors and business entities during the coronavirus pandemic, Telegram, April 
2020, https://t.me/minfinuzb/1684 
2
Telegra, Uzbekistan’s experience in mitigating the socio-economic impact of the global pandemic and developing 
national integrated financing mechanisms, May 2020, https://telegra.ph/Uzbekistans-experience-in-mitigating-the-
socio-economic-impact-of-the-global-pandemic-and-developing-national-integrated-financi-05-29 
3
Ministry of Finance, Information on the expenses of the Anti-Crisis Fund under the Ministry of Finance of the 
Republic of Uzbekistan, Ministry News, June 2020, https://www.mf.uz/ru/news-mf-jx/item/659-659.html 
4
Decree of the President of the Republic of Uzbekistan, On measures to attract external assistance funds to support 
the population, budget, basic infrastructure and business entities during the coronavirus pandemic, April 2020, 
Lex.UZ, https://lex.uz/docs/4797098 
5
Decree of the President of the Republic of Uzbekistan, On measures to ensure stability of the state budget of the 
Republic of Uzbekistan and timely financing of priority measures during the coronavirus pandemic, April 2020, Lex.UZ, 
https://lex.uz/docs/4788647 

---

196 

Озиқ-овқат маҳсулотларини сотиб олиш, коммунал хизматлар учун тўловлар ва бошқа 
кўзда тутилмаган харажатларни қоплаш; 

Республика Инқирозга қарши комиссиясининг қарори асосида бошқа тадбирлар ва 
харажатлар. 
Тўртинчидан, иқтисодий фаолликни ошириш ва молиявий барқарорликни сақлаш бўйича 
аниқ чоралар кўрилди. Хусусан, апрель ойида Марказий банк базавий ставкани бир фоизга 
пасайтирди (16 фоиздан 15 фоизгача) ва пул-кредит сиёсати воситаларидан фаол фойдаланиш учун 
маблағларни назарда тутди (ойига бир триллион сўмгача)
1
. Банк, шунингдек, тижорат банкларининг 
мажбурий захираларга бўлган талабларини юмшатиш орқали 2,6 триллион сўмлик қўшимча 
ликвидли ресурслар билан таъминлаш тўғрисида қарор қабул қилди. Марказий банк тижорат 
банкларига уч йилгача икки триллион сўмгача ликвидлик беришнинг махсус механизмини ҳам жорий 
этди. Хусусий корхоналарга берилган айланма маблағларни тўлдириш ва истеъмол бозорини энг 
зарур товарлар билан тўлдириш учун айланма кредитлар ажратишга қарор қилинди
2
. 
Ўзбекистонда коронавирус пандемияси сабабли карантин чоралари қўлланилиши билан, 
асосий эътибор аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш чораларига қаратилди. Аввало, Ўзбекистон 
аҳоли даромадларининг пасайишига йўл қўймаслик, иш билан таъминлаш ва ишсизликнинг олдини 
олишга қаратилган чораларни кўрди. Хусусан, иш берувчилар ўзларининг розилиги билан 
ишчиларни, айниқса ҳомиладор аёллар, қариялар, ногиронлар ва сурункали касалликларни 
ўзларининг розилиги билан қулай иш тартибига ёки касаначиликка ўтказишлари мумкинлиги 
таъкидланди. Мактабгача тарбия муассасалари ва умумтаълим мактаблари фаолиятини тўхтатиб 
туриш даврида бошланғич синф ўқувчиларининг ота-оналаридан бирига йиллик таътиллар 
жадвалидан қатъи назар (шу жумладан олти ойдан кам ишлаган шахсларга) йиллик таътил берилди
3
. 
Фаолиятини тўхтатган мактабгача таълим, умумий, ўрта махсус ва олий ўқув юртлари, спорт ва 
маданият муассасаларининг 1,04 миллион ходимига иш ҳақини ўз вақтида тўлашни таъминлаш 
назарда тутилган эди. Карантинга жойлаштирилган ота-оналарга, шунингдек ўз фарзандларини 
парвариш қилаётган шахсларга ўртача ойлик иш ҳақининг 100 фоизи миқдорида вақтинча 
ногиронлик бўйича нафақа тўланади. Иш берувчиларга коронавирус инфекциясини юқтирган ёки 
карантин остидаги ходимлар билан, шунингдек, 14 ёшга тўлмаган боланинг ота-оналари билан 
меҳнат шартномаларини бекор қилиш тақиқланди. Солиқсиз моддий ёрдам миқдори деярли икки 
бараварга оширилди. 
Иккинчидан, норасмий секторда бандликни қўллаб-қувватлаш ва қўшимча иш ўринларини 
яратиш бўйича чоралар кўрилди. Сабаби, Ўзбекистоннинг меҳнат бозорида иш билан банд бўлган 
13,5 миллион кишидан 7,8 миллиони норасмий сектор, шу жумладан 2,6 миллион меҳнат муҳожири
деб ҳисобланади
4
. 341,300 минг киши пандемия сабабли ишлай олмади. 2020 йил бошида 426,7 минг 
киши чет элдан қайтиб келди, 143,4 минг киши ишлаш учун чет элга боролмади
5
. Шу сабабли, 
пандемия ва инқирознинг норасмий бандликка салбий таъсирини юмшатиш Ўзбекистон учун жуда 
долзарбдир. Шу нуқтаи назардан таъкидлаш жоизки, тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш янги иш 
ўринларини яратиш, бозорда талаб ва таклифни яратиш, шунингдек иқтисодий ўсишни таъминлаш 
учун ва захира сифатида қаралади. Шуни ҳисобга олган ҳолда, Ўзбекистон Президенти бандлик ва 
даромадларнинг кескин пасайишига йўл қўймаслик учун бир нечта муҳим ташаббусларни илгари 
сурдилар. Буларга ўз-ўзини иш билан банд қилган фуқаролар учун фаолият рўйхатини кенгайтириш 
ва қонун билан тақиқланмаган тадбиркорликнинг барча турлари (85 турдаги фаолият) учун 
рухсатномалар бериш, хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантириш (маҳсулот ва товарларни етказиб 
бериш, ташкилот экспорт савдоси ва хизматлари), онлайн режимида ишлайдиган хўжалик юритувчи 
субъектларга хизмат кўрсатиш учун мақбул имкониятларни яратиш, етказиб бериш билан 
1
Cbu.uz, By a decision of the Central Bank’s Board of April 14, 2020, the basic rate was reduced by 1 percentage point 
and set at 15% per annum, April 2020, http://www.cbu.uz/ru/press_center/releases/214556/ 
2
 Ibid 
3
The Minister of Employment and Labour Relations of the Republic of Uzbekistan Command, During the period of 
quarantine measures, when pre-school educational institutions and general education institutions are closed, it is time 
to grant annual leave to parents of pupils and students of primary educational institutions, Lex.UZ, March 2020, 
https://lex.uz/docs/4776261 
4
Mehnat.uz, What is the unemployment rate in Uzbekistan in 2019?, April 2020, https://mehnat.uz/uz/news/2019-
yilda-uzbekistonning-ishsizlik-darazhasi-qancha 
5
Uza.uz, What is the benefit of allocating unconditional financial assistance from the state budget to the needy?, May 
2020, http://uza.uz/oz/society/yerdamga-mu-tozh-a-oli-atlamiga-davlat-byudzhetidan-be-araz–22-05-2020 

---

197 
шуғулланадиганлар учун шароитлар яратиш киради
1
. Шунингдек, уй-жойларни, автотранспорт 
воситаларини, маиший техника ва бошқа товарларни таъмирлаш учун кредит беришни кенгайтириш 
режалаштирилган. 
Шунингдек, зарар кўрган аҳолининг аксарияти қишлоқларда истиқомат қилишини, қишлоқ 
жойларининг олислигини ҳисобга олган ҳолда, аҳолини мавсумий ишларга кенг жалб этишга, 
қишлоқ хўжалиги кооперативларини қўллаб-қувватлашга катта эътибор берилди. Янги майдонлар ва 
қўшимча иш ўринларини яратиш, олиб қўйилган ерларни ўзлаштириш, кооперативлар ташкил этиш, 
хусусий уй хўжаликларида иссиқхоналарни ишга тушириш, ўзлаштирилмаган ерларда суғориш 
тизимларини ташкил этиш ва бошқа ташаббуслар режалаштирилди. 
27,5
26,5
27,2
26,1
25,8
24,9
23,6
21,8
19,5
17,7
16
15
14,1
13,3
12,8
12,3
11,9
11,4
11
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
Ўзбекистон Республикасида кам таъминланган аҳоли улуши* (уй 
хўжаликлари танлама кузатувлари маълумотларига асосан)
% да