Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти спорт гимнастика машғулотининг

ИВ. ТАЙЁРГАРЛИК ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ


4.1.Методологик негиз
Гимнастикачиларнинг кўп йиллик тайёргарлиги мураккаб динамик тизим бўлиб биргаликда бир бутун ҳолда амал қиладиган Ўз аро боғлиқ унсурлардан (елементлардан) иборатдир. Тайёргарлик тизимининг таркиби у ташкил топган унсурлар ёки турлари демак. Тайёргарлик тизими унсурларининг бир бирига та`сир кў рсатиши ва Ўз аро алоқа қилиши ёшллари унинг тузилишини белгилайди.
Ҳозирги замон илм фани ва техникасида тизим тушунчаси катта аҳамиятга эга. Қадим антик даврлардаёқ Аристотел` (Арасту) бутун уни ташкил этган қисмлар йиғиндисидан катта эканлиги ҳақидаги мулоҳазани илгари сурган эди. Мазкур фикр ҳозир ҳам тизимли ёндошувни пойдевори саналади. Тизимларда уларни ташкил этиш унсурларга хос бў лмаган хусусиятлар юзага келади. Улар эмержент деб аталади.
Гимнастикачиларни тайёрлаш тизими ҳам унинг унсурлари (турлари) эга бўлган хусусиятларидан фарқ қилувчи эмержент хусусиятларига эга. У, масалан, интеграл тайёрликни шундай даражасига эришиш имконини берадики, тайёргарликнинг хеч бир тури алоҳида ҳолда буни та`минлай олмаган бў ларди. Бу тизимнинг юксак даражаси юқори малакали гимнастикачиларни тайёргарлиги технологияси ҳисобланиб, у мураккаб ривожланувчи об`ектдир.
Тайёргарлик тизимининг ривожланиши натижасида у янги сифат ҳолатига ў тади, бу унинг таркиби ва тузилишидаги Ўз гаришларда Ўз ифодасини топади. Мусобақа қоидаларидаги Ўз гаришларда янги ахборотларга мувофиқ равишда юқори малакали гимнастикачиларнинг тайёргарлик технологияси ҳам Ўз гариб боради. Мазкур Ўз гариҳлар вақт ў тгани сайин муқаррар равишда Юз беради. Спортчиларнинг тайёргарлик тизимини ривожлантириш ҳар қандай мураккаб динамик тизимда бў лгани каби прогрессив (илғор) ва регрессив (таназзулли) бўлади.
Тайёрлик атамаси берилган вақтда спортчини муайён руҳи-жисмоний техник ҳолатини ифодалайди, тайёргарлик атамаси эса бу ҳолатдан бошқасига ў тиш жараёнини билдиради.
Технология пухта ў йланган, синалган ва аниқ регламентланган операцияларни қат`ий изчиллигидан иборат бўлиб, мазкур операциялар оддий дея, мураккаб, мураккаб дея эса энг мураккабни ҳосил қилиш имконини беради. Пировард натижада юксак натижалар айтилган вақтда энг мақбул ҳаражатлар эвазига талаб этилган хусусиятларга эга бўлган Юқори сифатли мураккаб маҳсулот олиш имконини беради.
Прогрессив ривожланиши тизимининг таркиби ва тузилишидаги орқага қайтмас, ёшналтиргич, қонуний Ўз гаришлар демакдир. У энг оддийдан мураккабга, камроқ ривожлангандан кўпроқ ривожланишга ў тиш билан тавсифланади. Ҳар қандай тизимнинг ривожланиши унинг мураккаблашуви, унинг ташкил этган унсурларини жадал равишда қайта тузилиши ва ўсиши , табақалашуви ва бирлашуви талаб этилган натижага эришиш жараёнида мақсадга мувофиқ функциялар доираси (диапазонини) кенгайиши билан боғлиқ (70). Бу белгиларнинг барчаси тобора мураккаблашиб, демакки, прогрессив ривожланаётган ҳозирги замон гимнастикасига, тайёргарлик тизимига ҳам тааллуқлидир.
Кўп йиллик тайёргарлик жараёнида спортчиларнинг ҳаракат фаолияти қатор омилларни та`сирига боғлиқ. Шунинг учун унинг турли жиҳатлари ҳар хил фанлар томонидан ў рганилади. Бу фанлар кескин жойда илмий-спорт фанларини табақалашуви ва иқтисослашуви жараёнларини, шунингдек умуман спорт ва хусусн гимнастика тўғрисидаги билимларни бирлашувига умумий мойилликни акс эттирган янги ёналиш лар ривожланади. Спорт фанини олдинги жабхаси аста секин фанлар аро соҳаларга кў ча бошлайди.
Ҳозирги замон фани методологигиясидаги етакчи ёналиш лардан бири мураккаб ходисалар, воқеалар, тизим ва жараёнларни бошидан охирига қараб эмас, аксинча, охиридан (чўққиси ёки чиқиш жойидан) бошига (асосига ёки кириш жойига) томон тадқиқ этишдан иборат. Бундай ёналиш нинг илдизлари М.И.Сеченовнинг илмий ишларига бориб тақалади: “Охиридан бошига-шунинг Ўз и материализмдир” деган хикматли ибора унга тегишли эди (54). Ушбу методологиянинг асоси тизимларнинг умумий назарияси (12), функционал тизимлар назарияси (2,3), фаоллик физиологияси (11) ва замонавий табиацҳуносликнинг бошқа назарий концепциясига таянади.
Фақат мураккаб тизим ва жараёнларни ў рганишдагина эмас, аслида аниқ мақсадга ёшналтирилган ҳар қандай фаолиятни режалаштиришда, айниқса, мураккаб тизим ва Юксак технологияларни ишлаб чиқиш ҳамда лойиҳалаштиришда бошидан охирига томон эмас, айнан охиридан бошига томон ёшналадиган тадқиқотлар анча самарали эканлиги исботланган. Мазкур методологияни биз Ўз ишларимизда кенг қў ллаймиз. Гимнастикачиларнинг тайёргарлик жараёнидаги фаолияти ва тайёргарликнинг Ўз ини биз спорт-техник натижа кў ринишидаги аниқ мақсадли ечими аниқ функционал бўлган тизимлар сифатида тушунамиз. Агар гимнастикачининг фаолиятини охиридан бошига ёналиш ида я`ни эришилган натижадан бошлаб таҳлил этиб чиқсак, у ҳолда қуйидаги тасвирларга эга бў ламиз (1-расм).