Ўзбекистон бадиий академияси камолиддин беҳзод номидаги миллий рассомлик ва дизайн институти

 
Назорат саволлари: 
1.
Сирланмаган сопол буюмлар деганда нимани тушунасиз? 
2.
Сирланмаган сопол буюмларни қаерларда учратишимиз мумкин?
 
3.
Темпера бўёғига тариф беринг.
 
4.
Таъмирлаш жараёнида сопол буюм юзаларига қандай ишлов берилади?
 
5.
Гипсли аралашма қолиб юзасига қандай жойлаштирилади?
 
2.8 Сирланган сопол буюмни таъмирлаш 
Ўзбекистонда қадимдан ҳар воҳанинг ҳунармандчилик марказлари 
вужудга келиб шаклланган. Ишлаб чиқариш услуби бўйича кулолчилик 
иккита асосий турларга бўлинган – сирланган ва сирланмаган. Сирланмаган 
кулолчилик қадим тарихга эга. VIII аср охири – IХ аср бошида Мовароуннаҳр 
шаҳарларида сирланган кулолчилик кенг тарқалган. IХ-ХVIII асрларда ушбу 
услуб бадиий камолликка ва юқори технологик сифатга эга бўлди. 
Архиологик қазилмалар натижасида топилган сопол буюмлари 
маънавий жиҳатдан эскириб қолган, яъни замонавий талабларга
жавоббермай қолган бўлади. Ҳар қандай қайта тиклаш ва таъмирлаш 
ишларичуқур билимни, катта маҳоратни талаб этади. Уларни бўлажак 
таъмиршунос уста– мутахассистамонидан мукаммал эгаллаб олиши 
лозим.Амалиётда амалий санъат асарларини таъмирлаш ишлари қадимда, 

---

81 
100 ва ундан ҳам кўп йиллар бурун моҳир усталар томонидан ишланган 
сирланган ёки сирланмаган сопол буюмларида олиб борилади. Бадиий 
кулолчилик намуналари ҳисобланган барча сирланган ҳамда сирланмаган 
сопол буюмлар амалий санъат асарлари ҳисобланади. Уларда олиб 
бориладиган ишларни бажариш учун уста–мутахассис янада чуқурроқ махсус 
билимга, юксак малакага эга бўлишикерак.
Сирланган сопол буюмларнинг сақланганлик даражаси нуқтаи
назаридан бутун сақланган, айрим йўқотишлар билан сақланган ёки лавҳа 
(фрагментар) ҳолатда сақланган бўлишлари мумкин. 
(81-расм)
Археологик казилмалар жараёнида топилган сопол буюмлари асосан ўз 
функцияларини ўтаб бўлган бўладилар. Шунинг учун унга янги, кўпинча 
туризмтомоша объекти функцияси берилади. Амалий санъат асарларини 
сақлаш асосан қотириб қўйиш (консервация- топилма сақланган ҳолатида 
асралади, кейинги бузилишлардан ҳимоя қилинади)ёкитопилманинг 
таъмирлаш (реставрация-топилма дастлабки ҳолатига қайтарилади, бу 

---

82 
таъмирлашнинг айниқса мураккаб ва кенг тарқалган усулларидан бири десак 
муболаға бўлмайди) йўли билан амалга оширилади. Таъмирлашниг яна бир 
усули мавжуд бўлиб, у реконструкция (
қайта қуриш
) деб аталади. Бу усулни 
кўпроқ меъморий ёдгорликларни таъмирлаш ишларида учратиш мумкин. 
Реконсгрукция (қайта қуриш) ёдгорликни янги мақсадга, масалан музейга 
мослаштирилади. 
Ҳозирги замон таъмиршуносликда архиологик қазилмалар натижасида 
топилган амалий санъат асарларида икки томонлама: тарихийва бадиий 
қийматлар мавжуд. Ўз навбатида уларнинг таркибий жиҳатлари бор. Тарихий 
қиймат ўз ичига нафақат ўтмиш тўғрисида маълумот берувчи қийматгаэга, 
балки хиссий(эмодиал) қийматга ҳам эгадир. Бадиий қиймат ўз ичига 
эстетикжиҳатларни қамраб олади. 
Сирланган сопол буюмларини таъмирлашсопол буюм (топилма) 
парчаларини йиғишдан бошланади.