to`g`ri keladi. Bu vaqtda, texnik bazada quidagi o`zgarishlar yuz berdi: alohida
yarim o`tkazgich elementlardan (tranzistor tipidagi) integral mikrosxemalarga
o`tildi, bu esa yangi uchinchi avlodga, yangi imkoniyatlar yaratdi.Bu davrning
o`ziga xos xususiyatlaridan biri, integral mikrosxemalarda yaratilgan birinchi
dasturiy-mutanosib mashinalardir, ya’ni IBM/360 mashinalari namunasidir. 60-
yillar boshida yaratilgan bu mashinalar oilasi ikkinchi avlod mashinalaridan
baho/unumdorlik ko`rsatkichi bo`yicha oldinga anchagina o`tib ketdi. Tezda,
operatsion tizimlar ham katta EHM da ham, kichik hisoblash tizimlarida ham, turli
periferik qurilmalarning kam soni va ko`p soni bilan ham, tijorat sohasida ham,
operatsion tizimlar juda murakkab “monstr”lar bo`lib chiqdi. Ular ko`p millionli
assembler qatorlaridan iborat bulib, minglab dasturchilar tomonidan yozligan
10
bo`lib, minglab xatolarni o`z ichiga oladi, ular minglab tuzatishlarga olib keladi.
Operatsion tizimning har bir yangi versiyasida biror xatolar tuzatilib, yangi yuzaga
keldi. Ko`pgina muammollar va juda katta o`lchamga qaramasdan OS/360 va unga
o`xshash 3-chi avlod operatsion tizimlari haqiqatdan ham istemolchilarning
ko`pgina talablarini qondirdilar. Bu avlodning eng katta erishgan yutuqlaridan bir
multidasturlashni amalga oshirishdir.
Multidasturlash – bu hisoblash jarayonning tashkil qilish usuli bo`lib, bitta
protsessorda navbat bilan bir nechta dastur bajariladi.
Bitta dastur kiritish-chiqarishni amalga oshirguncha keng dasturlarni oldingi
ketma-ket bajarilishdagi kabi (bir dasturli rejim), protsessor to`xtab turmaydi, balki
boshqa dasturni bajaradi (ko`p dasturli rejim). Bunda har bir dastur operativ
xotiradagi bo`lim deb ataluvchi o`z qismiga yuklaydi.
Boshqa yangilik – spuling (spooling) deb ataladi. Spuling u vaqtda hisoblash
jarayonini tashkil etish usullaridan biri bo`lib, unga mos ravishda topshiriq
perfokartadan diskga hisoblash markazida paydo bo`lish tartibida yoziladi, keyin
esa navbatdagi to`shiriq tugallanishi bilan, yangi topshiriq diskdan bo`shagan
bo`limga yuklanadi.
Paketli ishlov berishni multidasturlashli amalga oshirish bilan birga,
OTlarning yangi tipi – vaqtni ajratish tizimlari yuzaga keldi. Ajratilgan vaqt
tizimlarida qo`llaniladigan multidasturlash varianti, har bir foydalanuvchi uchun
hisoblash mashinasidan yagona foydalanish tasavvurini hosil qilishga imkon
beradi.
Multidasturlashni yuzaga kelishi x.t. tuzilishiga chuqur o`zgartirishlar
kiritishni talab qiladi. Bunda asosiy rolni apparat tomonidan qo’llanish katta rol
o`ynaydi, uning asosiy xususiyatlari quyida keltirilgan:
Ximoya mexanizmini amalga oshirish. Dasturlar mustaqil ravishda
resurslarni taqsimlash imkoniga ega bo`lishi kerak emas, bu imtiyozli va
imtiyozsiz komandalarni kelib chiqdi. Imtiyozli komandalar OT tomonidan
bajariladi.
Uzilishlar mavjudiligi. Tashqi uzilishlar OT ni asinxron xodisa, m-n kirish-
chiqish operatsiyasi tugallanganligi haqida ogoxlantiradi. Ichki uzilish, OT
aralashuvi zarur bo`lganda yuz beradi, m-n himoyani buzishga xarakat yoki
nolga bo`lish.
Arxitekturada parallelizmni rivojlantirish. Xotiraga bevosita murojaat va
kirish-chiqish kanalini tashkil etish, markaziy protsessorni qiyin
operatsiyalarni bajarishdan xalos etadi.
Albatta, multidasturlashni tashkil etishda OT roli juda muximdir. U quyidagi
operatsiyalar uchun javob beradi:
Tizimli chaqiriqlar yordamida OT va amaliy dasturlar orasida interfeysni
tashkil etish
Xotiradagi topshiriqlardan navbat tashkil etish va topshiriq uchun protsessor
ajratish uchun protsessordan foydalanishni rejalashtirish
Bir topshiriqdan ikkinchisiga o`tish, hisoblashlarni to`g`ri tashkil etish
uchun kontekstni saqlash
11
Xotira chegaralangan resurs bo`lgani uchun, xotirani boshqarish strategiyasi
zarur, ya’ni xotiradan ma’lumotlarni olish, joylashtirish va almashtirish
jarayonlarini tartibga solish talab qilinadi.
Ma’lumotlarni tashqi jamlamalarda fayl ko`rinishida saqlashni va ma’lum
fayllarni faqat aniq foydalanuvchilar faqat aniq foydalana olishni tashkil
etish.
Dasturlarga sanktsiyali ma’lumot almashish talab etilgani uchun, ularni
kommunikatsiya vositalari bilan ta’minlash zarur.
Ma’lumotlarni to`g`ri taqsimlash uchun, ziddiyatli holatlarni yechishga
to`g`ri keladi, bu ko`pincha turli resurslar bilan ishlashda ro`y beradi,
shuning uchun harakatlarni dasturlar bilan sinxronlashtiring.
Vaqt ajratish tizimlarida foydalanuvchi, dasturni interaktiv rejimda sozlash
imkoniga ega bo`ldi, bunda u ma’lumotli diskga perfokarta orqali emas, bevosita
klaviaturadan kiritish mumkin bo`ldi. On-line fayllarni yuzaga kelishi rivojlangan
fayl tizimlarini ishlab chiqish zaruriyatini keltirib chiqardi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
