Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агертлиги

---

 

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, 

AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA 

TEXNOLOGIYALARI DAVLAT QO`MITASI 

 

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 

UNIVERSITETI 

FARG`ONA FILIALI 

 

 

“Kompyuter injineringi” fakulteti 

 

“Axborot texnologiyalari” kafedrasi 

 

 

 

“OPERATSION TIZIMLAR VA LABORATORIYA” 

 

FANIDAN 

 

 

MA`RUZALAR MATNI

 

 

 

 

 

Farg`ona – 2014 

---

 

2 

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA 

TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARIDA VILOYAT 

QO`MITASI 

 

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 

FARG`ONA FILIALI  

 

 

 

“

Kompyuter injineringi

” fakulteti 

 

“ Axborot texnologiyalari ” kafedrasi 

 

 

 

 

 

“OPERATSION TIZIMLAR VA LABORATORIYA ”

 

F A N I D A N 

 

 

 

 

MA`RUZALAR MATNI 

 

 

 

TATU Farg`ona filiali 

Uslubiy Kengashida 

tasdiqlangan.  

Bayonnoma № 1  

26 avgsut 2014 y. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

TATU Farg`ona filiali - 2014 

---

 

3 

Ushbu  Ma`ruzalar  matni    bakalavr  yo`nalishi  talabalari  uchun  yaratilgan 

bo`lib,  uning  maqsadi  “

Operatsion  tizimlar  va  laboratoriya

”  fanidan  nazariy  va 

amaliy  bilimlar  berishga  mo`ljallangan.  Ma`ruzalar  matnini  tayyorlash  jarayonida 

Toshkent  axborot  texnologiyalari  universiteti  “ATDT”  kafedrasi  o`qituvchisi 

M.Z.Babamuxamedovaning  ushbu  fan  bo`yicha  tayyorlagan  ma`ruzalar  matnidan 

ham foydalanilgan.  

 

Ma`ruzalar  matni  “Axborot  texnologiyalari”  kafedrasining  uslubiy 

seminarida ko`rib chiqilgan (Bayonnoma № 1, 26 avgust 2014 yil). 

Ma`ruzalar  matni  TATU  Farg`ona  filiali  Uslubiy  Kengashida  ko`rib 

chiqilgan (Bayonnoma № 1, 26 avgsut 2014 yil). 

 

Tuzuvchilar:  

 

 

TATU Farg`ona filiali  

“Axborot texnologiyalari” kafedrasi 

assistenti  R. Toxirov  

“Axborot texnologiyalari” kafedrasi 

assistenti  A. Xoitqulov 

 

Taqrizlar:    

 

 

TATU Farg`ona filiali “Axborot  

texnologiyalari” kafedrasi dotsenti,  

texnika fanlari nomzodi: F.Yu. Polvonov  

FarDU “Amaliy matematika va informatika” 

kafedrasi  dotsenti,  fizika-matematika  fanlari 

nomzodi:  A.Mirzaqulov

 

 

  

---

 

4 

Kirish 

Ma`lumki,  axborot  texnologiyalarining  inson  faoliyati  hamma  jabhalarga 

kirib  borish  jarayoni  borgan  sari  rivojlanib  bormoqda.  Bu  turli-tuman  hisoblash 

texnikasidan foydalanuvchilar soni ham ko`payib bormoqdaki, bunda ikki qarama-

qarshi  tendentsiyani  rivojlanishi  kuzatilmoqda.  Bir  tomondan,  axborot 

texnologiyalari borgan sari murakkablashmoqda va ularni qo`llash uchun, va ularni 

keng  rivojlanishi  uchun  juda  chuqur  bilimlar  talab  qilinadi.  Boshqa  tomonda, 

foydalanuvchilarning kompyuterlar bilan muloqati soddalashmoqda. Kompyuterlar 

va  axborot  tizimlari  borgan  sari  “do`stona”  bo`lib  bormoqda,  va  hatto  ular 

informatika va hisoblash texnikasi sohasida mutaxassis bo`lmagan odamlar uchun 

ham  tushunarli  bo`lib  bormoqda.  Bu  narsa,  eng  avvalo  foydalanuvchilar  va 

ularning dasturlari, hisoblash texnikasi bilan maxsus (tizimli) dasturiy ta`minoti – 

operatsion tizim orqali muloqat qilganliklari uchungina yuzaga keldi. 

 

OT,  foydalanuvchilar  uchun  ham,  bajariluvchi  ilovalar  uchun  ham 

interfeysni tashkil etadi. Foydalanuvchilar va Ko`pgina xizmatchi dasturlar, DTdan 

hamma  dasturlarda  tez-tez  uchraydigan  amallarni  bajarishni  so`raydi.  Bunday 

amallarga,  birinchi  navbatda,  kiritish-chiqarish,  biror-bir  dasturini  ishga  tushirish 

va  to`xtatish,  qo`shimcha  xotira  blokini  olish  yoki  uni  bo`shatish  va  boshqa 

ko`pgina  amallar  kiradi.  Bunday  amallarni  har  safar  dasturlash  va  ikkilik  kod 

sifatida  dastur  ichiga  bevosita  kiritish  maqsadga  muvofiq  emas  balki,  ularni 

birgalikda  yig`ib  dasturdan  “so`rov”  orqali  bajarishga  berish  qulaydir.  Bu  o`z 

navbatida  OT  ning muhim  funktsiyalaridan biridir.  Amaliy  dasturlar,  va  ko`pgina 

tizimli  ishlov  beruvchi  dasturlar,  (m-n,  dasturlash  tizimlari  yoki  ma’lumotlarni 

boshqarish  tizimlari)  kompyuter    aparaturasi  bilan  bevosita  bog`lana  olmaydi  va 

ular bilan OT ga murojat etish orqali bog`lanadilar. Foydalanuvchilar uchun ham, 

OT  komandasini  kiritish  bilan  yoki  tizim  taklif  qiladigan  mumkin  bo`lgan 

harakatlar  orqali  o`z  dasturlari  va  kompyuter  bilan  muloqot  qiladilar.  Bunday 

o`zaro muloqot faqat  OT orqaligina amalga oshiriladi. Bunday muhim funksiyani 

bajarishdan tashqari, OT hisoblash resurslarini samarali taqsimlash va hisoblashni  

ishonchli tashkil etishga javob beradi. 

OT  asoslarini  va  ularning  ishlash  printsiplarini  bilish,    kompyuterdan 

samarali  foydalanishga  olib  keladi.  OT  larni  chuqur  o`rganish,  avvalambor  bu 

bilimlarni, dasturiy ta’minot yaratishda ishlatishga imkon beradi. 

Albatta,  bizning  mamlakatimizda  hozirgi  vaqtda  murakkab  axborot 

tizimlarini  ishlab  chiqish,  zamonaviy  OT  larda  ishlashga  mo`ljallangan  dasturlar, 

majmuasi  va  ilovalar  yaratishlari  jadal  suratda  olib  borilmoqda.  Shuning  uchun 

ham  OT  larni  va  ularni  ishlash  prinsiplari  va  hisoblashlarni  tashkil  etishni  bilish 

zarurdir.  Hozirgi  vaqtda,  kompyuterda  ishlash  kamlik  qiladi,  balki  hisoblashlarni  

tashkil etishni tushunish shartdir.       

 

 

 

 

 

 

---

 

5