14-Ma`ruza. Linux operatsion tizimlarlari oilasi. Asosiy tushunchalar.
Arxitektura xususiyatlari va umumiy xaraktiristikasi.
Linux bu zamonaviy UNIX ga o`xshash, POSIX standartini qondiruvchi
shaxsiy kompyuterlar va ishchi stansiyalar uchun yaratilgan OT dir. Linux bu erkin
tarqatiladigan UNIX – tizimi versiyasidir. Bu tizimni Linus Torval ishlab chiqgan
bo`lib, u kodlarni ochiq qilib yaratish shartini taklif qildi. Ixtiyoriy foydalanuvchi
koddan foydalanishi va o`zgartirishi mumkin, ammo bu holda albatta u tizimning
modallariga kiritgan kodini ochiq qoldirishi shart. Tizimning hamma
kom`onentalari (hatto berilgan matnlar ham) erkin nusha olish va chegaralanmagan
sonli foydalanuvchilarga o`rnatish sharti bilan, litsenziyali tarqatiladi.
SHunday qilib, Linux tizimi Ko`p sonli dasturchilar va internet orqali bir-
biri bilan muloqot qiluvchi UNIX tizimi fidoyilari yordamida yaratildi.
Boshida Linux tizimi, “qo`lbola” UNIX ga o`xshash tizimi sifatida i80 386
`rotsessorli IBM PC ti`idagi mashinalarga mo`ljallangan edi. Ammo keyinchalik
Linux – shu darajada ommaviylashib ketdiki, ularni shu darajada Ko`p
komaniyalar qo`llab-quvvatladiki, hozirgi vaqtda bu operatsion tizimning amaldagi
versiyalari deyarli hamma ti`dagi `rotsessor va kompyuterlar uchun ishlab chiqildi.
Linux asosida su`erkompyuterlar ham yaratilaya`ti. Tizim klasterlashtirish,
zamonaviy interfeys va texnalogiyalarni qo`llaydi.
Linux – Ko`p masalali, Ko`p foydalanuvchili to`la qonli operatsion tizimdir
(xuddi UNIX boshqa versiyalari kabi). Bu, bir vaqtning o`zida, bitta mashinada,
Ko`p foydalanuvchilar, `arallel holda, Ko`pgina dasturlarni bajargan holda ishlashi
degan so`zdir.
Linux tizimi. UNIX uchun qator standartlar bilan berilgan matnlar darajasida
mutanosibdir (sovmestim). UNIX uchun internet orqalierkin tarqatiladigan
datsurlar, Linux uchun, amalda kam o`zgartirishlarsiz kompilyatsiya qilinishi
mumkin. Bundan tashqari, Linux uchun hamma berilgan matnlar, ya’ni yadro,
qurilmalar drayverlari, kutubxonalar, foydalanuvchi dasturlari va instrumental
vositalar erkin tarqatiladi.
Linux, ma’lumotlarni saqlash uchun turli tipdagi fayl tizimlarini qo`llaydi.
EXT2FS kabi fayl tizimi Linux uchun maxsus yaratilgan. M-n, Minix-1 va Xinix
kabi fayl tizimlari ham qo`llaniladi. Bundan tashqari, FAT asosidagi faylni
boshqarish tizimi amalga oshirilgan, bu esa bu fayl tizimi bo`limlaridagi fayllarga
bevosita murojaatga imkon beradi. H`FS, NTFS va FAT32 larga murojaat va
fayllarni boshqarish tizimi variantlari yaratilgan.
Anhanaviy UNIX tizimlaridagi kabi, Linux bizga ma’lum 3 ta tizimni o`z
ichiga olgan mikroyadroga ega.
Free BSD OT i. Linux OT dan tashqari erkin tarzda tarqatiladigan operatsion
tizimlar oilasiga kiruvchi Free BSD ni ham aytish mumkin. Bu OT lar orasidagi
printsipial va eng muhim farq shundaki, kelishuvga ko`ra, Linux tizimiga har kim
o`z o`zgartirishlarini kiritishi mumkin, ammo bu holda u o`zini kodini ochiq holda
koldirishi kerak. Ammo hamma kom`aniyalar bunga rozi emas. Ko`pchilik,
berilgan matnlar va tayyor yechimlardan foydalanishni hohlaydilar, ammo o`z
93
dasturiy ta’minot sirlarini ochiklari keltirmaydi. Shuning uchun ham, bu OT uchun
distributivlar ishlab chiquvchi kom`aniyalar mavjud. Har bir kom`aniya o`z OT
dan tashqari unga o`z installyatorini, utilitalarni, shu bilan birga dasturlar paketini,
konfiguratorlarni va nihoyat amaliy dasturlar paketining katta to`plamini qo`shadi.
Bunda u, o`z tizimiga o`z o`zgarishlarini boshqalar bilan kelishmasdan kiritishi
mumkin.
Linux ga qarama-qarshi ravishda, Free BSD OT i o`z koordinatoriga egadir,
bu koliforniya Berkli universitetidir. Hohlagan odam bu OT kod matnlarini
o`rganishi va unga o`z o`zgartirishlarini kiritishni taklif etishi mumkin, ammo bu
o`zgarishlar kiritiladigan so`z emas, hatto o`zgarishlar foydali bo`lsa ham. Bunga
faqat kordinator huquqi bor.
Shunday qilib, Free BSD – bu UNIX ga o`xshash OT, u ham ochiq kodli, uning
yadrosi mikroyadro printsipida qurilgan.
