Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агертлиги

Xavfsizlik 

printsipi. 

Bir 

foydalanuvchi 

resurslarini 

boshqa 

foydalanuvchidan  himoyani,  va  hamma  tizimni  resurslarni  faqat  bitta 

foydalanuvchi  egallab  olishidan  himoyani  ko`zda  tutadi.,  bundan  tashqari  bu 

printsip  o`z  ichiga,  xuquqsiz  murojaatdan  himoyani  ham  oladi.  NCSC  (National 

Com`uter  Security  Center),  198y  chiqarilgan  “oranjivaya  kniga”  ga  asosan, 

---

 

28 

tizimlar  7  ta  kategoriyaga:  D,  C1,  C2,  B1,  B2,  B3,  A1  ga  bo`linadi,  bu  yerda  A 

maksimal ximoyalangan tizimdir. Aksariyat Ko`pgina zamonaviy OT lar S2 sinfga 

mansubdir. Bu sinf quyidagilarni tahminlaydi. 

-  foydalanuvchini  yagona  nom  va  `arol  bilan  tizimga  kirishga  imkon 

beradigan, maxfiy kirish vositalari.  

-  resurs  egasiga,  uning  resursidan  foydalanishga  kimning  xuquqi  bor-

yo`qligini aniqlaydigan murojaatni tanlab nazorat qilish; 

-  hisobga olish va kuzatish (audio) vositalari, ular tizimli resurslarga murojaat 

va  tizim  xavfsizligi  bilan  bog`liq  bo`lgan  xodisalarni  aniqlash  va  to`ishga 

imkonni tahminlaydi. 

A  sinfi  tizimni,  ma’lum  xavfsizlik  ko`rsatkichlariga  formal,  matematik 

jixatdan mosligini isbotlashini talab qiladi. A sinfida, xavfsizlikni boshqarish 

mexanizmi,  `rotsessor  vaqtining  90%  ini  band  qiladi.  OT  da  himoyani 

ta’minlashni bir nechta yo`nalishi amalga oshiriladi. Ulardan biri, `rotsessor 

ishini ikki kontekstda olib borish, ya’ni vaqtning har bir onida `rotsessor OT 

tarkibidagi  dasturni  yoki  Ot  tarkibiga  kirmaydigan  amaliy  yoki  xizmatchi 

dasturni 

bajarish 

mumkin. 

Har 

qanday 

bo`linadigan 

resurslarga 

foydalanuvchi  va  xizmatchi  dasturlar  tomonidan  bevosita  murojaatni 

tahqiqlash  uchun,  mashina  kodlari  tarkibiga,  resurslarni  taqsimlovchi  va 

foydalanishni  boshqaruvchi  maxsus  imtiyozli  komandalar  kiritiladi.  Bu 

komandalarni faqat OT ga bajarish ruxsat etiladi. Ularning bajarilish nazorati 

apparat  qismi  tomonidan  bajariladi.  Bunday  komandani  bajarishga  xarakat 

qilingan  holda  uzilish  ro`y  beradi,  va  protsessor  imtiyozli  rejimga 

o`tkaziladi.  Himoya  printsipini  amalga  oshirish  uchun,  operativ  xotiradagi 

dastur  matni  va  ma’lumotlarni  himoya  qilish  mexanizmidan  foydalaniladi. 

Bunda  eng  Ko`p  tarqalgan  usul-kontekst  himoyalanishidir.  Dasturlar  va 

foydalanuvchilar  uchun  xotiraning  ma’lum  qismi  ajratiladi,  va  bu 

chegaradan  chiqilsa  himoya  bo`yicha  uzilish  ro`y  beradi.  Nazorat 

mexanizmi,  apparat  tarzda,  registrlar  chegaralanganligi  va  xotira  kalitlari 

asosida  amalga  oshiriladi.  Fayllarda  ma’lumotlarni  saqlashning  har  xil 

himoya usullari qo`llaniladi. Eng oddiy himoya usuli-`arolli usuldir.   

---

 

29