Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети м. С. Сапаев У. Т. Алиев

Амалий машқ


1-мисол. Қуйидаги берилганлар бўйича тўғрилаш қурилмасини ҳисоблаш: U_чиқ=28 В чиқиш кучланиши, I₀=1,35 А юклама токи, фильтрнинг умумий сиғими С_ф=300 мкФ ва пульсация коэффициенти К_п≤0,04.
Тўғрилаш схемасини асослаш ва диодлар (диодлар кўприги) турини танлаш, трансформатор параметрларини, силлиқловчи фильтрни ва унинг чиқишидаги пульсация коэффициентининг ҳисоблаш талаб қилинади.
1. Юклама қаршилиги қуйидаги ифода бўйича аниқланади:

2. Тўғриланадиган қувват қуйидагича аниқланади:

3. Ҳозирги вақтларда импульсли электр таъминоти манбаларида кўприксимон тўғрилаш схемалари кенг қўлланилмоқда. Уларнинг афзалликлари ўрта нуқтали схемага қараганда тармоққа тўғридан-тўғри улаш мумкинлиги, битта ярим даврли схемага қараганда эса тўғриланадиган кучланиш пульсациясининг кичиклиги ва диодларга қўйиладиган тескари кучланишнинг 2 маротаба камлигидир. Диодлар сифатида маълумотномадан тўғри йўналишда руҳсат этиладиган ўртача I_тўғ._ўр. ток 0,5 I₀ токдан кичик бўлмаган диод танланади:

Бундан ташқари диодлардаги руҳсат этиладиган максимал U_тес тескари кучланиш тўғрилаш схемасида диодларга қўйиладиган тескари кучланишдан катта бўлиши керак:

4. Юклама характерини аниқлаш учун сиғимнинг берилган қийматини юкламаси сиғимдан бошланадиган тўғрилагич учун минимал руҳсат этиладиган сиғим билан таққосланади:

Агар С_min > C_бер бўлса, юкламаси индуктив элементдан бошланадиган тўғрилаш схемаси танланади.

5. Диоднинг қаршилиги қуйидагича аниқланади:

бу ерда U_тўғ- диодда тўғри йўналишда кучланишнинг пасайиши;

E_бўс – тўғрилаш бўсағаси (E_бус = 0,7В).
6. Трансформатор чўлғамларининг актив ва индуктив қаршиликлари, дросселнинг актив қаршилиги қуйидагича аниқланади:

7. Тўғрилагичнинг чиқиш қаршилиги ва салт ишлаш электр юритувчи кучи қуйидагича аниқланади:

8. Трансформаторнинг иккиламчи чўлғамидаги кучланиш қуйидагича аниқланади:

9. Дроссель индуктивлигининг критик қиймати қуйидагича аниқланади:

бу ерда ω – фазалар сонига боғлиқ бўлган коэффициент 5.21-расмдаги схема учун ω = 0,5, ω = 2πf .

10. Пульсацияни берилган қийматидан кам олинишини таъминлайдиган дросселнинг индуктивлиги қуйидагича аниқланади:

бу ерда Δ_m – фазалар сонига боғлиқ бўлган коэффициент5.21-расмдаги схема учун Δ_m =0,376.

Фильтр дроссели стандартга мувофиқ танланади.
11. Дросселнинг танланган индуктивлиги учун критик юклама токи қуйидагича аниқланади:

12. Диод токининг таъсир этувчи қиймати қуйидагича аниқланади:

13. Иккиламчи чўлғам токининг таъсир этувчи қиймати қуйидагича аниқланади:

14. Иккиламчи чўлғам ишчи токининг таъсир этувчи қиймати қуйидагича аниқланади:



15. Трансформаторнинг габарит қуввати қуйидагича аниқланади:



16. Салт ишлашда юкламадаги кучланиш қуйидагича аниқланади:

17. Чиқиш кучланиши учун биринчи гармоника бўйича пульсация коэффициенти ҳисобланади. Фильтрнинг пулъсацияни силлиқлаш коэффициенти қуйидагича аниқланади:

бундан

Ҳисоблаш компьютерда дастурий таъминот ёрдамида ҳам амалга оширилади (5.34-расм).

5.34-расм. Тўғрилаш қурилмасини ҳисоблаш

Компьютерда дастурий таъминот ёрдамида тўғрилаш схемаларини ҳисоблашда даслабки маълумотлар, яъни чиқиш кучланиши ва токи, фильтрнинг умумий сиғими ва юкламадаги кучланишнинг пульсация коэффициенти киритилиб, тўғрилаш схемасини асослаш ва диодлар (диодлар кўприги) турини танлаш, трансформатор параметрларини, силлиқловчи фильтрни ва унинг чиқишидаги пульсация коэффициенти ҳисоблаш мумкин.