Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети ахборот технологиялари факультети

3. Ҳақиқий турдаги қийматлар.
4. Логик (матиқий) турдаги қийматлар.
5. Символ турдаги турдаги қийматлар.
6. Стандарт турдаги ўзгармас ва ўзгарувчиларни тасвирлаш.
9-маъруза. Т.Паскал дастурининг таркибий қисми.
Режа

1. 
   Т.Паскал дастурининг таркибий қисми.
   
2. 
   Дастурни ташкил этувчи операторлар.
   

3. Ўзлаштириш оператори.
4. Киритиш-чиқариш операторлари.
5. Чизиқли алгоритм дастури.

Паскаль дастурининг таркибий қисми қуйидагича:

У учта қисмдан иборат бўлиб, бунда ҳар бир берилган масаланинг дастури ушбу асосда тузилади.
PROGRAM номи (INPUT,OUTPUT);

ТАСВИРЛОВЧИ КИСМ

BEGIN

ОПЕРАТОРЛАР КИСМИ

END.
Бу кўринишларни юқорида, яъни ўтган дарсларимизда кўриб чиққан эдик: сарлавха, тасвирловчи ва операторлар қисмини.
ЎЗЛАШТИРИШ ОПЕРАТОРИ.
Паскаль алгоритмик тилидаги операторларни оддий ва мураккаб операторларга бўлиш мумкин. Оддий операторлар ичида бошқа операторлар иштирок этмайди. Мураккаб операторлар ўз ичида оддий операторлардан ташкил топган конструкцияларни ифодалайди.
Паскаль тилида оддий операторларга: ўзлаштириш оператори, шартсиз ўтиш бўш оператор, киритиш ва чиқариш операторлари; мураккаб операторларга йиғма(составной), шартли ўтиш, цикл операторлари, танлаш оператори, ёзувлардаги бирлаштириш (присоединения) операторлари киради.
Бу операторларни ўрганишни оддий масалаларни дастурлаш кетма-кетлиги тартибида ташкил этамиз.
Ўзлаштириш оператори -ихтиёрий дастурлаштиришнинг асосий оператори.
Унинг умумий ёзилиш формаси:
V: =A;
Бу ерда V-ўзгарувчи номи, « : = »- ўзлаштириш амали, А-ифода.
Бу операторда А ифода ҳисобланади ва ўзлаштириш амалининг чап томонида турган V ўзгарувчига натижа (жойлаштирилади) ўзлаштирилади.
Бу ерда «:=» ўзлаштириш амали ва «=» тенглик амалларининг фарқини тушуниб олиш керак. Бу амаллар фақат ёзилиш формасида фарқ қилмасдан, балки маъноси бўйича ҳам фарқланади. Масалан, оддий математика Х=Х+2 деб ёзсак нотўғри булур эди, аммо Х:=Х+2 деб ёзсак, бу дегани Х-ўзгарувчининг қийматига яна Х-ўзгарувчига ўзлаштирилади.
Хусусий холларда ўзлаштириш операторининг ўнг томонида ўзгармаслар (const) келиши мумкин. Масалан:
T:=527.47;
M:=TEMП;
Y:=SQRT (Х);
Ўзлаштириш оператори фақат арифметик қийматларга эмас, балки мантиқий ва символли қийматларга ҳам қўлланади. Масалан М ва N-мантиқий қиймат кўринишида тасвирланган бўлса, у ҳолда L ўзгарувчини қуйидагича ёзиш мумкин:
L: = M AND N,
агарда М - TRUE (рост) ва N -FALSE(ёлғон) бўлса, у холда L -мантиқий ифоданинг натижаси ҳам FALSE (ёлғон) бўлади.
Ўзлаштириш операторидан фойдаланилганда чап томондаги ўзгарувчи ва ўнг томондаги ифода бир хил типга тегишли бўлишини таъминлаш керак.