Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

Протокол
- ҳар-хил техник қурилмаларда ишлатиладиган, бир хил 
жараёнлар орасидаги мантиқий ва процедурали боғланишни таъминловчи 
қоидалар тўпламидир. 
Интерфейс
- иккита қурилма ёки тизимлар ости чегарасида уларнинг 
тўлиқ бирга ишлашини таъминловчи қурилмалар ва процедуралар 
тўпламидир. Интерфейс электрик, механик ва функционал боғланишларни 
таъминлайди. 
Очиқ тизимлар концепцияси:
Эталон моделга мувофиқ маълумот узатиш тармоғи катта хисобдаги 
турли хил аппарат ва дастур воситаларини амалга оширувчи, тақсимланган 
ахборот хисоблаш мухити сифатида тақдим этилади. Ушбу мухит вертикал 
бўйича хар бири ахборот хисоблаш мухити аосий вазифалардан бирини 
бажарувчи қатор мантиқий даражаларга бўлинади. Горизантал бўйича эса у 
ISO очиқ тизими қурилиши талаблари ва стандартларига жавоб бера 
оладиган, очиқ тизим деб аталувчи локал қисмга бўлинади. (2.1- расм). 
“Очиқ тизим ўзаро боғланиши” ОТЎБ атамасини (OSI open system 
Interconnection) тизимлар орасидаги маълумот узатиш жараёнларига 
теглишлидир, яъни хамкорликда фойдаланиш туфайли бир – бирлари учун 
тизим очиқдир. 
Ўзаро ҳаракат сохаси функциясининг мураккаблиги шунга олиб 
келадики, база эталон моделига мувофиқ очиқ тизим ўзаро харакати даража 
деб аталувчи бир-бири билан устма-уст тушувчи еттита қатламга бўлинган. 
Уларнинг иерархияси бажарадиган функциясига боғлиқ холда 2 қисмга: 
прикладли (амалий) ва транспортли платформага (поғона) бўлинади. Бир 
қатор функцияларни бажариб, у ёки бу даража таркибига кирувчи очиқ 
тизимнинг бир қисми 
объект
деб аталади. 

---

13 
2.1-расм. Очиқ тизимнинг ўзаро харакат сохаси. 
N-чи даражанинг ўзаро харакат қилиш қоидалари йиғиндиси N 
протокол деб аталади. 
Қўшни даража объектлари ўртасидаги алоқа интерфейс орқали 
аниқланади. (масалан N ва (N-1)) даража объектлари ўртасидаги алоқа (N-1) 
интерфейс билан аниқланади.
Очиқ тизимлар (ОТ) сатхида маълумотларни кайта ишлаш, сақлаш 
мухитига рухсат жараёнларини ташкил этиш, интерфейс ойнаси, шунингдек 
коммуникациялар мухитининг транспорт сатхи вазифаларини амалга 
оширувчи операцион мухитнинг компонентлари акс эттирилган. Очиқ 
тизимларнинг қуйи сатхи – бу унинг ядроси, файл тизими, қурилмаларни 
бошқариш драйверлари, коммуникациялар мухитининг тармоқ сатхидир. 
Масалан почта алоқаси тизимининг функционал даражаси 2.2-расмда 
келтирилган. 
Қурилмалар сатхида ШК ишлаб чиқарувчилари учун одатий бўлган 
аппарат воситалари архитектурасининг ташкил этувчилари яққол кўринади: 

Процессор (процессорлар) буйруқлари тизими; 

Хотирани ташкил этиш; 

Киритиш - чиқаришни ташкил этиш ва хк. 
Жисмоний йўлга қўйилиши: 

Тизим шиналари; 

Оммавий хотира шиналари; 

Периферия қурилмалари интерфейслари; 

Маълумотларни узатиш сатхлари; 

Сақлаш мухитининг жисмоний сатхи.