Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

3. Маълумот узатиш тизими тушунчаси 
Маълумот узатиш тизими 2 гурухга бўлинади: 
1. Маълумот узатиш хизматлари. 
2. Маълумот узатиш тармоқлари. 
Маълумки ҳар-хил турдаги ахборотларни (овозли, матн,
маълумотлар, графика, тасвир) узатиш учун истеъмолчиларга тақдим
этиладиган ҳизматлар тўплами маълумот узатиш ҳизмати дейилади (1.2-
расм).
Жамият, 
давлат, 
инсонлар 
ўртасида 
Ташкилот ва 
компания 
ичида 
Ташкилот,
компания, 
тармоқ
ўртасида 
Ижтимоий –
сиёсий ахборот 
алмашувига 
эхтиёж 
Технологик ва 
иқтисодий 
ахборот 
алмашувига 
эхтиёж 
 
Янги ахборот
жамияти 
Жахон 
бозори 
глобаллаш
уви
Жамият 
Давлатлар 
Инсонлар 
Телекоммуникация сохаси 
Ускуна ва 
технологиялар 
ишлаб 
чиқарувчилари 
Телекоммуникацион 
хизматлар ишлаб 
чиқувчилари 
(телекоммуникация 
операторлари) 
Тартибга солиш, 
стандартлаш, 
сертификатлаш 
органлари, илмий-
тадқиқот ташкилот ва 
компаниялари 

---

8 
1.2-расм. Маълумот узатиш хизматлари 
Хозирги кунда маълумот узатиш хизматларига қуйидагилар киради: 
1.
Телеграф хизмати; 
2.
Телематик хизматлар. 
Телеграф хизматлари: 
1.
Умумий фойдаланиш телеграммаларни узатиш хизмати; 
2.
Абонентлик телеграфлаш хизмати; 
3.
Телекс хизмати. 
Маълумот узатиш тармоғида берилган ҳар-хил турдаги ахборотни
узатиш ва тақсимлашни таъминловчи техник воситаларга маълумот 
узатиш хизматлари ўз талабларини қўяди. Қуйидаги 1.1- жадвалда хабар 
турлари, кўринишлари ва тезлик диапазонлари келтирилган 
Хабар турлари 
Хабар
кўринишлари 
Тезлик 
диапазони 
Овоз 
Телефон 
Стерео 
16-64 кб\с 
64-768 кб\с 
Маълумотлар 
Старт – стоп 
Синхрон 
Юқори тезликли 
Файл узатиш 
0,1 – 0,2 
24 - 64 
64 – 100 
1500 - 3200 
Тасвир
Графика
Ҳаракатсиз тасвир 
Ҳаракатли тасвир 
03 - 64 
64 – 1500 
1500 - 100000 
Хабарларни ўртача хажми 
Хабар турлари
Одатдаги ўлчам 
e-mail 
2,2 кб 
Маълумот узатиш ҳизматлари 
Телефон 
хизмати 
Товуш узатиш 
дастурларини 
тақсимлаш 
хизмати 
Телеграф 
хизмати 
Телематика 
хизматлари 
Телевидения 
дастурларини 
тақсимлаш 
хизмати 

---

9 
Узун хужжатлар (20 қатор) 
44 кб 
Графикли тасвир 
330 кб 
1 минут аудио 
475 кб 
1 минут видео 
2400 кб 
Ушбу талабларни амалга ошириш мақсадида маълумот узатишнинг
мос тармоқлари яратилади. 
Маълумот узатиш тармоқлари деб - маълумот узатиш
хизматларини етказиб бериш имкониятларини таъминловчи техник
воситалар тўплами тушунилади. Буларга қуйидагилар киради:
- терминал қурилмалар; 
- коммутация воситалари; 
- узатиш тизимлари; 
- алоқа каналлари.
Маълумот узатиш хизматлари сифатининг асосий тафсилотлари
қуйидагилардан иборат:
- ахборот аниқлилиги; 
- етказиб бериш вақти; 
- мўлжалланган вақтга ва талаб қилинган аниқлик билан кўрсатилган
манзилга етказиб бериш ишончлилиги. 
ITU (халқаро электралоқа иттифоқи) га биноан маълумотларни
узатиш ҳисобловчи қурилмаларда ишлов берилган маълумотларни узатиш 
деб таърифланади. Ҳозирги вақтда маълумотни узатишни 2 та тушунчаси 
мавжуд, улар қуйидагилар: 
1. Тор маънода; 
2. Кенг маънода. 
Тор маънода - маълумотларни узатиш бу маълумотларни иккилик 
сигналлари кўринишида 1 - чи пунктдан 2 - чисига, ҳисоблаш техникаси 
воситалари ёрдамида ишлов бериш учун электралоқа воситалари билан 
кўчиришдан иборат.
Кенг маънода – маълумотларни узатиш рақамли сигналларга 
айлантирилган маълумотни барча турларини шу жумладан нутқ ва видео 
сигналларини узатишдан иборат. 
Маълумотни узатиш кенг маънода бу рақамли сигналларга 
айлантирилган маълумотни барча турларини, шу жумладан, нутқ ва видео 
сигналларни узатишдан иборат (1.3 - расм).

---

10