Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети алоқа қурилмаларининг электр таъминоти кафедраси

С котт схемаси. Уч фазали ток тармоғини икки фазали ток тармоғига ўзгартириш учун иккита ТV1 ва ТV2 бир фазали трансформаторлардан фойдаланилади. А, В, С, учлар U_чиз чизиқли кучланишли уч фазали тармоққа уланади (3.16–расм).

3.16–расм. Скотт схемаси

ТV1 трансформаторнинг бирламчи А-В чўлғами W₁ ўрамлар сонига эга ва U_чиз=U_AB тўлиқ чизиқли кучланиш таъсирида бўлади. Шундай қилиб, бу чўлғамнинг ҳар бир ўрамига U_чиз/W₁ кучланиш тўғри келади. Тр2 трансформаторнинг бирламчи С-D чўлғами D учи орқали А-В чўлғам ўрта нуқтасига уланган бўлиб, 0,707×W₁ ўрамлар сонига эга ва U_CD=U_чиз×sin60^o=0,707×U₂² кучланиш таъсири остида бўлади. У ҳолда бу чўлғамнинг хар бир ўрамига 0,707×U_чиз/0,707×W₁=U_чиз/W₁, яъни Тр1 трансформатордаги каби кучланиш тўғри келади.
Демак, ҳар иккала трансформаторларнинг иккиламчи чўлғамларидаги кучланишлар қийматлари бўйича U_AB=U_CD=(W₂/W₁)×U_чиз га тенг ва фаза бўйича 90^ога сурилган. Диаграммадаги ab ва сd кесмалар орқали симметрик икки фазали занжирни ташкил қиладиган иккиламчи чўлғамлар келтирилган U'_AB, U'_CD кучланишлари кўрсатилган (3.16–расм).
Бир фазали схемани икки фазали схемага 180^ога фаза суриш орқали ўзгартириш мумкин. Бунинг учун бир фазали трансформатор иккиламчи чўлғамдан ўрта нуқта чиқарилади. Шундай қилиб, ўрамлар сони W'₂, W₂''(W₂'=W₂'') бир хил бўлган иккита ярим чўлғамлар, яъни қарама қарши фазадаги бир хил икки фазали кучланишлар олинади (3.17–расм) .

3.17–расм. Бир фазали токни икки фазали токка ўзгартириш схемаси

Трансформаторларнинг параллел уланиши

Трансформаторлар параллел уланганида уларнинг бирламчи ва иккиламчи чўлғамлари умумий шиналарга алоҳида–алоҳида уланади (3.18–расм).

Параллел ишлашга исталган сондаги трансформаторлар уланиши мумкин, лекин бунда қатор шартлар бажарилиши керак бўлади:
─ трансформаторлар бирламчи ва иккиламчи чўлғамлари номинал кучланишлари тенг бўлиши;
─ трансформаторлар бир гуруҳга тегишли бўлиши;
─ қисқа туташув кучланишлари, уларнинг актив ва реактив ташкил этувчилари тенг бўлиши.
Биринчи шарт параллел ишлаётган трансформаторнинг трансформациялаш коэффициентлари тенглигини билдиради, бунда иккиламчи чўлғамларда индукцияланадиган ЭЮКлар тенг ва қарама-қарши йўналишда, уларнинг геометрик йиғиндиси нолга тенг бўлиши учун битта шинага трансформатор чўлғамларининг бир хил номлардаги чиқишлари (а₁ билан а₂ ва ҳ. к.) уланиши керак бўлади, у ҳолда трансформаторлар орасида ҳеч қандай ток вужудга келмайди. Агар бу шарт бажарилмаса, яъни n₁≠n₂ ва Е₂₁≠Е₂₂ бўлса, трансформаторлар орасида I_T тенгловчи токни вужудга келтирадиган Е₂ ташкил этувчи пайдо бўлади. Қисқа туташув қаршиликлари кичик бўлганлиги учун I_T жуда катта бўлиши мумкин [5,12].

3.18–расм. Трансформаторларнинг параллел уланиши

Иккинчи шарт трансформаторлар бирламчи чўлғамлари умумий ток манбаи тармоғига уланишини билдиради. Шунинг учун чўлғамларнинг уланиш гуруҳларидан чизиқли ЭЮКлар векторлари фаза бўйича мос тушади. Агар параллел уланадиган трансформаторлар гуруҳлари бир хил бўлса, иккиламчи чўлғамлар чизиқли ЭЮКлари векторлари мос тушади ва тенгловчи токлар йўқ бўлади. Агар трансформаторлар гуруҳлари бир хил бўлмаса, бу векторлар фаза бўйича мос тушмайди ва уларнинг геометрик йиғиндиси нолга тенг бўлмайди, натижада катта тенгловчи токлар вужудга келади.

Учинчи шарт қисқа туташув кучланиши, унинг актив ва реактив ташкил этувчилари параллел ишлашда ҳар бир трансформатор юкламасини аниқлашини билдиради. Агар бу кучланишлар тенг бўлмаса, юклама трансформаторлар орасида нотекис тақсимланади, кичик қисқа туташув кучланишили трансформаторда юклама кўпроқ бўлади.