Zbekistan Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimov

Buxoro shaxrida bolalar va usmirlar ijodiy markaz binosining xajmiy-rejaviy konstruktiv yechimi.

Binoning rejaviy yechimi koridorli aralash sxemada loyixa kilingan. Chunki rejaviy yechimda zal tipidagi xonalar xam mavjud.

Binoning tekislikdagi shakli tugri turtburchakardan iborat. Binoning umumiy uzunligi 1-12 modul ukdar buyicha -85 metrga teng kilib loyixa kilingan. Ijod binosining umumiy eni A<-K modul uklar oraligida 42,0 metrga teng. Binoning markazida tomosha zali loyixa kilingan bulib, uning eni 28x24 metrga teng. Bundan tapщari kurgazma zali, kishgi bog va ular atrofida tugaraklar xonalari joylashtirilgan.

Bino balandligi ikki kavat bulib, kavat balandligi 3.3 metr tomosha zalining balandligi 6.3 metrga teng. Binoning umumiy balandligi 15.0 metr kilib olingan. Binoda kuyidagi loyixa kilingan:

1. Vestibyul	11.	Direktor xonasi
2. Garderob	12.	Kurgazma zalita yordamchixona
3. Tomosha zali	13.	Kurgazma zali
4. Saxna	14.	Kishgi bog
5. Ayvon	15.	Kichik zal
6. Oshxona	16.	Karman
7. Til urgatish, pazandachilik	17. Aktyor lar xonasi
tikish-bichishni urgatish,	18.	Rejissyor xonasi
iktidorli bolalar biln	19.	Balkon
ishlash xonalari	20.	Balkon
Kutubxona	21.	Rake zal
8. Buxgalteriya

Binoning konstruktiv yechimi

Binoning konstruktiv yechimi karkassiz va karkasli sxemalarda loyixa kilingan. Jumladan tomosha zalining konstruktiv sxemasi karkasli kilib loyixa kilingan. Bunda proleti 24 metrli fermalar ustunlarga montaj kilinadi. Dolgan kismida karkassiz sxema kullanilgan. Bunda proleti 12,0, 6,0 metr, 4,8, 3,0 metrga teng yuk kutaruvchi gisht devorlarga tom yopma plitalar montaj kilinadi. Bunda rejasi murakkab bulgan kismlarida monolit beton bilan yopiladi.

Bosh reja

Binoning joyi Buxoro shaxri. Kurilish joyining relyefi tekis bulib shaxar markazida ijod binosini Buxoro shaxrining kaysi tarafida joylashtirish uchun dastlab binoning bosh rejasini ishlab chikamiz va binodagi yordam vaktinchalik bajarish kuril ish joyiga tugri joylashtirish uchun birinchi navbatda shamol guli chiziladi. Shamol gulini chizish uchun K-MD 2.01.01- 94.loyixalash uchun iklimiy va fizikaviy geologik ma’lumotlarga asosan ya’ni 6- jadvaldan kurilish joyi uchun shamol esishni takrorlanishi va shamol tezligini yozib olib, ularni kuyidagi jadvalga kiritamiz.

Yanvar uchun

Kutublar Kursatgich	ShM	TTTMTTTk	Ik	JShk	J	J¥	IV
Shamol yunalipp
Takrorlang	1.22	7	14	18	12	9	5.7—	13
Shvmol tezligi	4.5	3.2	2.7	3.7	4.8	5.1	3.7	4.8

Iyul uchun

Shamol	Sh—a	Sh-aShk	Shk	JShk	j	jg	F	III-F
Esish. Tak.	67/5.4	7/4.7	1/1	0/0	0/-	1/3.6	5/4.6	9.5

Shamol yunalishi sxemasi

Shamolni asosiy yunalishi shimol tarafdan ekan. Demak biz binoni Buxoro shaxrining janubiy kismiga joylashtirishimiz lozim. Chunki shaxarni shovkindan va ekologik chщindilardan ximoya kilish lozim.

Asos va poydevorlar

Binoning kurilish joyi chukuvchan tuprokdan iborat P-tur tuprok. Bu turdagi tuprok katlami suv kuyilganda uz ogirligi natijasida 5 sm dan ortik chukadi. Shu sababli tuprokni chukuvchanligini yukotish maksadida birinchi navbatda kotlovin kaziladi va kotlovinga suv kuyib namlanadi. Undan keyin nam tuprok maxsus plitalar yordamida trambovka kilinadi. Trambovka kuyidagi tartibda amalga oshiriladi. Ogirligi 3-5 tonna bulgan kesik konus shaklidagi plitalar kran yordamida kutarib tuprokka tashlanadi. Shu tarzda tuprok; katlam-katlam kilib zichlanadi. Trambovka to tuprokdan chukish tuxtasa, ya’ni «otkaz» bulganda tuxtatiladi. Chukuvchanligi yukotilgan va tekislangan asosga poydevor kuriladi. Bizning binodagi kabul kilingan poydevorning konstruktiv sxemasi tasmasimon poydevordir. Bu poydevor materiali va kurilishiga kura yigma va monolit betondan iborat. Bu poydevorn kurish uchun birinchi navbatda kurilish joyida aniklangan satxda apalubka kurilmalari va unga armatura setkalari yotkiziladi. Betondan tayyorlangan korishma tayyor apalubkaga kuyilib shu zaxoti vibratorlar bilan zichlanadi. Bunda poydevor markasi

«Zilzilaviy xududlarda kurilish» K.MD-ga asosan bulishi lozim

Tashki devor va uning elementlari.

1. Devorlarning xususiy ogirligi.

2. Yopmalardan tushayotgan vertikal kuch.

3. Balkon plitalardan tushayotgan vertikal kuch va egiluvchi moment.

4. Shamol bosimi.

5. Kuyosh radiasnyasi.

6. Atmosfera ta’siri.

7.Uzgaruvchan xarorat va nam ta’siri.

8.Ichki va tashki shovkin.

9. Seysmik kuchlar.

10. Issshdtik okimi va xokazo.

Tashki devorlar konstruksiyasi mustaxkam turgun, olovbardosh bulishi, binodagi xonalarni tashki atmosfera ta’siridan ishonchli ximoyalash va me’yoriy xarorat va nam rejimini ta’minlash lozim. Shu jumladan industrial va me’yoriy talablarga javob berishi kerak. Tashki devor konstruksiyalari kuyidagi belgilari buyicha bulinadi.

1. 
   Statik funksiyasiga kura.
   
2. 
   Vertikal tiklanishiga kura.
   
3. 
   Materiali va texnalogiyasiga kura.
   

Statik funksiyasiga kura tashki devorlar: yuk kutaruvchi va osma buladi.

Yuk kutaruvchi devorlar uzining xususiy ogirligi va boshka konstruktiv ogirligini ioydevorga uzatadi.

Inshootning devorlari va iarda devorlari xam, oddiy Buxoro gisht zavodidan olib kelinib tiklanadi. Gisht devorlar ustunlarga elastik boglanadi. Gisht devor kalinligi issiklik-fizik xisoblar natijasiga asoslab olinadi. Gisht devorlarni iklashda K-M.K 2.01-03-96 zilzilaviy xududlarda kurilish talablarga amal kilinadi.

a) b)

v) g)

1-rasm. Gisht terish uslublari: ikki katorli terish uslubi:

a) fasad, b) kesilgan olti katorli terish uslubi. v) fasad, g) kesim.

Zalning gisht devorlari fakat u³ ogirligini kutarib turadi. Ular balandligi katta bulganligi uchun K-MK-da keltirilgan talablar asosida terilgan. Chunki kurilish rayoni zilzilaviy xudud. Shu sababli ularni ustunlarga elastik boglash lozim.

Gisht devorni kuyidagi uslubda xam boglash mumkin.

Gisht devorni ustunli elastik boglash.

Tom va orayopma

Binolarning balandligi buyicha kavatlarga ajratib beruvchi gorizantal konstruksiya ora yopma deyiladi. Ora va tom yopmalarning kiymati binoning umumiy baxosining 20% ni tashkil kiladi. Yopmalar binodagi urniga karab va funksional vazifasiga kura kuyidagi turlarga bulinadi.

1. 
   Yertula yopmasi.
   
2. 
   Yarim yertula yopmasi.
   
3. 
   Sokolyopma.
   
4. 
   Kdvatlar aro yopma.
   
5. 
   Tom yopmasi.
   
6. 
   Chordok yopmasi.
   

Chordok yertula va tom yopmalar asosan issik izolyasiya xususiyatlariga ega bulishi lozim. Bunda binoning yukori kismidagi xonalari va yertulasi bor binolarda yertula yopmalrda issщ izolyasiya katlamni namdan saklash uchun paroizolyasiya katlam xam kuzda tutiladi.

Binoda kuyidagi yopmalar ishlatilmovda.

1. 
   Yaxlit plitali yopmalar.
   
2. 
   Kovirgali temir beton plitalar.
   
3. 
   Kuyma monolit yopmalar.
   

Iigma temir beton plitali yopmalar balkali yopmalarga nisbatan smeta tannarxi industrialligi va kurilishga ketgan mexnat sarfi bilan afzal xisoblanadi. Shu sababli Uzbekistonda yashash va jamoat binolarini loyixa kilish va kurishda yopma sifatida plitali yigma temir beton konstruksiyalar keng kullanilmokda. Bu plitalar asosan 3 turga bulinadi.

1. 
   Yaxlit temir beton plitalar
   
2. 
   Kovakli temir beton plitalar
   
3. 
   Kovirgali yigma temir beton plitalar.
   

Ijod markaz binosini ba’zi joylarida kuyma monolit yopmalar xam kullaniladi. Kovakli yigma temir beton plitalar asosan yordamchi korpus yopmalariga ishlatiladi. Ularning markasi GJ60L2.-A1US7 va PK60.10-AShS7

Ustun va fermalar

Tomosha zalini yopishda metal fermalar dan foydalaniladi. Metall yeni T/B fermalar prolyoti 24 metr. Fermalar poyasi va reshyotkalari ugolok yoki trubadan yasaladi.

Stropilla fermaning tayanchdagi balandligi 3750mm ga teng va yukorisini nishabligi 1.5% ga teng. Fermaning reshetkalar kesimi xisoblar natijasida kabul kilinadi. Metall fermalar yigma temir beton ustunlarga montaj kilinadi. Ustunlar markasi 1K63-3M3 massasi 4.2 tonna ulchamlari balandligi N=7500mm; kesimi ax;v=400x400mm.

Seriyasi K-1 ser. 1.423.1-3/88 v. 12.

Ustunlar ka dam i 6.0 metr nominal ulcham kabul kilingan.

Tom

Tom binoning ustki yakunlovchi, uni kor, yomgir va boiщa no’bop ta’sirlardan ximoya kiluvchi kismdir. Tomlar kuch va kuch bulmagan apщi ta’sirlarning murakkab kompleksi; doimiy va vakp.nchalik yuklar, shamol, kor bosimi, temperatura, kuyosh radisiyasi, yogin sochin, agressiv kimyoviy moddalar ta’siri ostida ishlaydilar.

Tom kostruksiyasi kuch ta’sirlarga nisbatan mustaxkam, ustuvor bulishi, ayniksa suv utkazmaydigan katlami nam utkazmaydigan namga chidamli, kuyosh radiasiyasining ta’siriga karshilik kursata oladigan bulishi kerak.

Tomning uski sirtini nishablik deb ataladi. Nishabliklarning soniga karab tomlar bir nishabli, ikki nishabli, turt nishabli, kup nishabli mumkin. Nishablikning kiyaligi 2% dan nam bulgan xollarda tomni xam tom deyish mumkin. Binoning kupol kismini tomi kup niuablidir. Dolgan kismining tomi tekis birlashtirylgan bulib, 4-katlam ruberoiddan iborat va nishabligi 2%. Tomosha zalining tomi yengil konstruksiyadan iborat. Bunda metall progonlar montaj kilinadi: Progonlar orasidagi masofa 3.0 metr. Progonlar kesimi shveller yoki tavrovoy shaklga ega bulib, ularning uzunligi 6.0 metr. Metall progonlar ustidan pulat profnastil ustidan suv bugidan ximoya katlam tushaladi va uning ustidan uteplitel’ kuriladi. Uteplitel’ kattik mineral mineral plitadan iborat, uning zichligi ZOOkt/m . Uteplitel ustidan gidroizolyasiya kilinib chikiladi.

Yuk kutaruvchi va uzini kutaruvchi devorlar tiklashda yoki karkaslar orasini tuldirishda kuyidagi buyum va ashyolardan foydalansa buladi:

a) markasi 75 da kam bulmagan yaxlit yoki teshiklari 14 mm gacha bulgan bushlikli pishik gishtlar;

b) xisobiy seysmiklik 7 ball bulganda markasi 75 dan kam bulmagan, xisobiy seysmiklik 8 va 9 ball bulganda markasi kamida 100, bushliklari 20 % gacha bulgan sopol toshlar; I

v) beton toshlar, markasi 30 va undan ortik bulgan yaxlit va bushlikli (shu jumladan zichligi kamida 1200kg/m bulgan yengil betonli) bloklar;

g) markasi 35 dan kam bulmagan chiganoktosh va oxaktoshlardan yasalgan tugri shaklli toshlar va bloklar.

Agar devor toshlari kulda terilsa aralash sement korishmaning makasi yozda 25, kishda 50 olinadi.

Blok va panellarni urnatishda markasi 50 dan kam bulmagan korishmalar ishlatiladi. Krrishmaning yopishish xossasini yaxshilash uchun unga maxsus kushimchalar kushiladi.

(Yopmalarga gayanadigan) antiseysmik kamarlar, odatda, devorning butun kalin ligi buyicha yotkiziladi, agar tashki devorlarning kalinligi 500 mm va undan ortik bulsa, kamarlar kengligini 100-150 mm ga kiskartirish mumkin.

Kamar balandligi 150 dan, beton sinfi V 12.5 dan kam bulmasligi lozim.

Antiseysmik kamarlarning buylama armaturasi xisobiy seysmiklik 7-8 bulsa 4010, 9 ballda-4014 olinadi.

Devorlarning¹ tutashuv yerlariga armatura yotkiziladi.

Buylama armaturaning umumiy yuzasi 1sm2. Uzunligi 1.5 m olinib. Balandlik buyicha 7-8 balli zonalarda xar 700 mm ga bitta. 9 va undan ortik balli zonalarda xar 500 mm masofaga bitta sim tur muljallanadi.

Xisobiy seysmikligi -9 va 9* ball bulgan zonalarda mos ravishda balandlik buylab xar 300 va 200 mm masofada buylama armaturasining umumiy kesim yuzasi 1.5sm2 dan kam bulmagan sim tur joylanadi. Bunda tutashuv zonasidagi xajm buyicha umumiy armaturalash foizi 0.15 dan kam bulmasligi lozim.

Chordokyopmasiga tiklangan. Balandligi 400 mm dan ortik bulgan devor kisimlari va ustunlar armaturalanishi va temirbeton elementlar bilan kuchaytirilishi. Antiseysmik kamarlarga maxkamlanidsh lozim.

Ustunlar ikki yunalishda devorlarga maxkamlangan tusinlar bilan boglanadi.

Kompleks konstruksiyalardagi vertikal temirbeton elementlar (uzaklar) anteseysmik kamarlarga biriktirilishi va urnatiladigan kamida bir tomoni ochik kolыshi kerak. Uzaklar prostenkalarning chekkasiga. Yaxlit devorlarda esa kamida xar 5m da urnatilishi lozim.

Devorlarning tutashuv yerlari temir beton uzaklar bilan kuchaytiriladi. Uzak va kesishuv yeri orasidagi masofa 2m dan ortmasligi kerak. Uzak betonining sinfi V 12.5 dan devor korishmasining markasi 50 dan kam bulmasligi zarur. Devorning kuchaytirish uchun koplanadigan vertikal sement yoki beton koplamaning kalinligi 25 mm dan va mustaxkamligi 100 kg/sm2 dan kam bulmasligi kerak! Katlam devori armaturasiga mustaxkamlangan armatura turi sirtiga koplanadi. Boglagichlar yuzasi deori yon sirtining xar 1 kv.m ga kamida 1sm2. Seysmikligi -9 va 9* bulgan zonalarda esa kamida 2 sm2 olinishi zarur. Boglagichlar orasidagi masofa 50 sm dan ortmasligi lozim.

Yuk kutaruvchi devorli binoning birinchi kavati keng maydon talab etadigan dukon stngari xonalardan tashkil topsa. Uning birinchi kavati - talablariga muvofik temirbeton konstruksiyaardan ishlanishi lozim.

Sarbasta (peremkchka)lar. Odatda beton kalinligida ishlanib. Devorga tayaanadigan kismi kamida 350 mm ni tashkil etadi. Proyemning eni 1.5 m dan kichik bulsa. Sarbastaning tayanish kismini 250 sm olsa xam buladi.

Zinapoya maydonchalarining tusinlari devorga kamida 250 mm kiritib maxkamlaneishi lozim.

Pogonalar. Kosaurlar. Yigma marshlarni maxkamlash. Zinapoya maydonchasini yama bilan boglashni kuzda tutish zarur. Devorga maxkamlangan konsol urnatish ruxsat etilmaydi. Gish-tosh devorli zinapoya katagidagi eshek va deraza urinlari 8-9 ballli zonalarda temirbeton rama bilan koplanishi zarur.

Kavatlari soni uch va undan ortik bulgan. Gisht yoki toshlardan tiklangan kompleks konstrz'ksiyali yuk kutaruvchi devorli binolarda. Xisobiy seysmiklik 9 va undan kutaruvchi devorli binolarda. Xissobiy seysmiklik 9 va undan ortik bulsa. Zinapoya katagidan tashkariga chikish binoning xar ikki tomoniga muljallanishi lozim.