Œзбекистан республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

III.БОБ. ВИСКОЗИМЕТРЛАР ХАКИДА АСОСИЙ ТУШУНЧА. 
§1. Суюқликларнинг қовушоқлигини ўлчаш
 
Саноатнинг бир қанча тармоқларида, масалан, сунъий толалар, синтетик 
смолалар. каучук эритмалари, буѐқлар, сурков мойлари ва бошқа маҳсулотлар 
ишлаб чиқаришда қовушоқлик маҳсулот таркиби ва сифатини аниқловчи 
катталик ҳисобланади. Шунинг учун кўпгина ҳолларда қовушоқликни автоматик 
тарзда узлуксиз ўлчаб туриш муҳим аҳамиятга эга бўлади. 
Суюқликларнинг сирпаниш ѐки силжишга қаршилик кўрсатиш ҳусусияти 
қовушоқлик
дейилади. 
Берилган оқимда суюқлик икки қатламининг силжишида тангенсиал куч 
вужудга келади. Шу куч Ньютон қонунига кўра қуйидагича аниқланади: 
F = 

 S (dv/dn)
(6.1) 
бу ерда F - cилжиш кучи, Н; 

- динамик қовушоқлик ѐки қовушоқлик 
коэффициенти, Па c; S ички ишқаланиш юзаси, м
2
; 
dv
/
dn
- ҳаракатдаги қатпам 
қалинлиги бўйича тезлик градиенти (силжиш тезлиги), l/c; v- катлам оқимининг 
тезлиги, м/с; n-ҳаракатдаги катлам калинлиги, м. 
(6.1) тенгламадан динамик қовушоқликни аниқлаймиз: 

 = F [S (dv/dn)]
-1
(6.2) 
СИ системасида динамик қовушоқлик бирлиги килиб, суюқлик оқимининг 
шундай қовушоқлиги қабeл қилинганки, бу оқимда 1 Н/м
2
силжиш босими 
таъсирида чизиқли тезлигининг градиенти силжиш текислигига перпендикуляр 
бўлган 1 м масофада 1 м/с бўлади. Динамик қовушоқликнинг бу бирлиги Н с/м
2
ѐки Па с ўлчаш бирлигига эга. 
Амалда кўпинча динамик қовушоқликнинг суюқлик зичлиги 

га бўлган 
нисбатида ифодаланувчи кинематик қовушоқликдан фойдаланилади, яъни: 

 

 

 

 

(6.3) 
Кинематнк қовушоқлик СИ системасида м
2
/с бирлигига эга. Тажрибада, 
шунингдек, пуаз (П) ва сантипуаз қовушоқлик бирликларида ўлчанади. Бу 

---

49 
бирликлар СИ системасидаги қовушоқликнинг бирлиги билан қуйидагича 
богланган: 
1 П = 0,1 Па с; . 
Қовушоқликни ўлчаш пайтида температуранинг таъсирини эътиборга олиб, 
тегишли тузатишлар киритиш лозим. 
Ҳозир суюқлик қовушоқлигини ўлчайдиган бир қатор асбоблар мавжуд. Бу 
асбоблар ишлаш принципи жиҳатидан капилляр, шарикли, ротацион ва 
тебранишли асбобларга (вискозиметрларга) бўлинади.