Œзбекистан республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

§4. Марказий Осиѐдаги қадимий, қўҳна ўлчовлар ва ўлчаш бирликлари
 
 
 
Метрология пойдеворига аждодларимиз жуда қадимдан ғишт қўйиб 
келишган. Дастлаб, улар кундалик ишларида зарур бўлган вақт,
узунлик, юза, ҳажм ва оғирликларни (массани) ўлчаш учун керак бўлган 
усулларни топиб, улардан амалда фойдаланишган. 
Кўпчилик халқларда, шу жумладан бизнинг халқимизда ҳам узунлик ўлчови 
сифатида инсон танасининг бир қисми, масалан 
қадам 
(0,75 м), 
қарич 
(19–22,5 
см), 
қулоч 
(166–170 см), 
бармоқ 
(20,8–22,8 мм), 
тирсак 
(50–81,3 см), 
шунингдек, 
дон эни 
(масалан арпа ѐки буғдой
донлари – 3,5 мм), 
от ѐлининг эни 
(0,58 мм) қўлланилган (мукаммалроқ 
маълумот пастдаги жадвалда келтирилган). 
Бой маданий меросга эга бўлган, жаҳон фани хазинасига улкан ҳисса 
қўшган ўзбек халқи қадимдан метрология соҳасига ва унинг ривожланишига 
катта аҳамият бериб келган. Шунинг учун бўлса керак, халқимиз томонидан шу 
соҳага тегишли юзлаб нақллар ва мақоллар яратилган: 

«Боғни боқсанг боғ бўлур, 
ботмон-ботмон 
ѐғ бўлур»; 

«Емак туз билан, туз 
ўлчов 
билан»; 

«
Етти ўлчаб
, бир кес»; 

«Ҳар ернинг ў
з ботмони 
бор»; 

«Ҳар ерни қилма орзу, ҳар ерда бор 
тошу-тарозу
» ва ҳ.к. 
 
Сув сарфини 
ўлчашда қўлланиладиган ўлчов ва ўлчаш бирликларни ҳам 
халқимиз томонидан яратилган. «
Қулоқ» 
(11,5 л/с)
, «Тегирмон
» (1 Т = 5 қулоқ = 
57 – 58 л/c) сингари ўлчаш бирликлари бунга мисол бўла олади.
Масалан 
Бобурнинг «Бобурнома
» асарида шундай сатрлар бор: «Яна бу 
боғнинг суви оздир, мунга бир