Œзбекистан республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

Маҳсулот белгиси
деганда маҳсулотнинг ҳар қандай хоссалари ва 
ҳолатларининг миқдорий ва сифат тавсифлари тушунилади. Сифат белгисига 
материалнинг ранги буюмнинг шакли, деталнинг сатҳида ҳимоя ва безак учун 
маълум қопламаларнинг бўлиши, прокатнинг ѐн томони (бурчак, тавр, швеллер 
ва шунга ўхшашлар), маҳсулот деталларининг бириктириш усуллари 
(пайвандлаш, ѐпиштириш, парчинлаш ва шунга ўхшашлар), созлаш усуллари 
(қўлда, ярим автоматик, автоматик ва шунга ўхшашлар) киради.
Сифат белгилари орасида маҳсулот сифатини бошқаришда катта аҳамиятга 
эга бўлган статистик назоратда қўлланувчи муқобил белгиси бўлиб, фақатгина 
иккита бир - бирини инкор қилувчи имкониятлари бўлиши мумкин. Масалан, 
буюмларда яроқсизликнинг борлиги ѐки йўқлиги, деталларда ҳимоя қатламини 
борлиги ѐки йўқлиги ва шунга ўхшашлар.
Маҳсулотнинг миқдорий белгиси унинг параметридир. Маҳсулот сифати 
ўзининг кўрсаткич аломати билан ифодаланади.

---

170 
Маҳсулот сифатининг кўрсаткичи
деб, маҳсулот сифатига кирувчи битта 
ѐки бир неча хоссасининг миқдорий тавсифи, унинг яратилиши ва ишлатилиши 
ѐки истеъмолидаги муайян шароитларга қўлланилишини кўрилишига айтилади.
Сифат кўрсаткичлари қуйидаги асосий талабларга жавоб беришлари лозим: 

турғунлиги; 

режали асосда ишлаб чиқариш самарадорлигини ошишига ѐрдам 
бериши; 

фан ва техника ютуқларини инобатга олиниши; 

муайян 
вазифасига 
кўра 
маълум 
эҳтиѐжларни 
қондиришга 
лаѐқатлилиги.
Вазифавий кўрсаткичлар маҳсулот хоссаларини тавсифлайди, уларни асосий 
вазифаларини белгилайди, маҳсулотни қўллаш соҳасини аниқлайди. Машина ва 
асбобсозлик, электротехника ва бошқа буюмлар учун бу кўрсаткичлар буюм 
тарафидан бажариладиган фойдали ишни тавсифлайди.
Турли хил конвейерлар учун вазифавий кўрсаткичлар, унумдорлик, юк 
узатиш масофаси ва баландлиги; ўлчаш асбобларида - аниқлик кўрсаткичлари, 
ўлчаш чегараси ва шунга ўхшашларни ташкил этади.
Таркиб ва тузилиш кўрсаткичлари маҳсулотдаги кимѐвий элементларни ѐки 
гуруҳли тузилишлар миқдорини ифодалайди.
Таркиб ва тузилиш кўрсаткичларига қуйидагиларни мисол қилиш мумкин: 

пўлатнинг таркибий компонентларини масса улушлари; 

кислоталардаги турли таркибларнинг концентрацияси; 

коксдаги олтингугуртнинг, кулнинг масса улуши; 

озиқ-овқат ва бошқа маҳсулотлардаги қанднинг, тузларнинг масса 
улушлари киради.
Хом ашѐ, материаллар, ѐқилғи ва электр қувватларини тежаб 
фойдаланиладиган кўрсаткичлари буюмнинг хоссаларини тавсифлайди ва унинг 
техникавий такомилланиш даражасини ѐки улар томонидан истеъмол 

---

171 
қилинаѐтган хом ашѐ, материаллар, ѐқилғи ва электр қувватлар меъѐрини 
ифодалайди.
Буюмларни тайѐрлашда ва ишлатишда шундай кўрсаткичларга хом ашѐ, 
материаллар, ѐқилғи ва электр қувватини асосий турларининг солиштирма 
сарфланиши (сифат кўрсаткичининг асосий ўлчови); моддий ресурслардан 
фойдаланиш коэффициенти, яъни фойдали сарфланишни ишлаб чиқаришдаги 
маҳсулот бирлигига сарфланишига нисбати тушунилади, фойдали иш 
коэффициенти ва шунга ўхшашлар киради.
Маҳсулотнинг мураккаб хоссасини тавсифловчи, унинг эҳтиѐжини мақсадли 
топшириқларга биноан берилган вазифаларини бажаришга