Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Кҥл реӊ шойын
темир-кремний-углерод бирикпеси болып, қурамында марганец, 
фосфор ҳәм олтингугурт араласпасы болады. Күл реӊ шойынның шама менен қурамы: 
С

3,2-3,4%; Si

1,4-2,2%; Mn

0,7-1,0% ҳәм фосфор, олтингугурт муғдары 0,15-0,2% кем 
болады. Күл реӊ шойын С-серий ҳәм Ч-чугун ҳәриплери менен СЧ ҳалда маркаланады: СЧ-

---

233 
10; СЧ-18; СЧ-21; СЧ-24; СЧ-25; СЧ-30; СЧ-40. Маркадағы цифрлар созылыўдағы беккемлик 
шегарасын кгс

мм
2
билдиреди. 
Модификацияланған шойын СЧ30-СЧ35 маркаларда болып, қурамына графит, 
ферросилиций, силикокалций сыяқлы затлар 0,3-0,8% муғдарда қосылады. Бундай 
шойынның пластиклиги, соққыға беккемлиги ҳәм шыдамлылығы жоқары болады. Күл реӊ 
шойын қурамына 0,03-0,07% магний киритилсе, кристалланыў процессинде графит пластина 
тәризли формадан шар тәризли формаға ӛтеди. Бул шойын түриниң беккемлиги жоқары, 
қуйыў қәсийетлери жақсы, жақсы ислениўшең ҳәм желиниўге шыдамлы болады. 
Суйықланған күл реӊ шойын жақсы ағыўшаң, механикалық усылда ислеў бериў аӊсат 
болады. 
Күл реӊ шойыннан колонналар, таяныш дастықлары, канализация трубалары, қаплама 
тюбинглар 
таярланады. 
Қурылыста 
легирленген 
ҳәм 
жоқары 
беккемликтеги 
модификацияланған шойынлар тек
 
арнаўлы орынларда ислетиледи. Шойыннан ысытыў 
радиаторлары, ванналар, жуўыў қурылмалары, әсбап-үскенелер, печкалар ушын торлар, 
есиклер ҳәм т.б. буйымлар таярлаў мүмкин. 
Күл реӊ шойын тийкарында архитектура-кӛркемлик буйымларын қуйыў мүмкин. 
 
35.5 Полаттың тҥрлери ҳәм қәсийетлери 
Полат структурасын ҳәм қәсийетлерин модификациялаў
 
Полат ҳәм темирбетон конструкцияларды қурылыс системасында ислеткенде олардыӊ 
эксплуатация шараятын есапқа алыў керек. Температураның, ығаллылықтыӊ, орталықтың 
ӛзгериўи полаттың қәсийетлерине кери тәсир етиўи мүмкин. Бундай шараятларда полат тат 
басыўы, ескириўи, пластиклиги кескин кемейиўи ямаса артып кетиўи ҳәм шаршаўы мүмкин. 
Усы жағдайларды болдырмаў ушын полат қурамын ҳәм қәсийетлерин тӛмендеги усыллар 
менен модификациялаў зәрүр: 
- суйықланған полатқа карбидлер, нитридлер, оксидлер (Сr
2
О
3
; Fe
2
O
3
; Al
2
O
3
ҳәм т.б.) 
киритиў; 
- легирлеўши элементлерди киритиў; 
- термикалық ҳәм термомеханикалық усылларда полатқа ислеў бериў. 
Полат қурамын модификациялаўдан мақсет оныӊ структурасын сазлаў, ишки 
зорығыўды кемейттириў нәтийжесинде беккем, коррозияға шыдамлы, аӊсат қайта 
исленетуғын полатларды алыўдан ибарат.