Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Полат ислеп шығарыў процесси.
Шойын қурамындағы араласпаларды-углерод, 
кремний, марганец, фосфор ҳәм т.б. түрли усыллар менен кемейттирип полат алынады. Бул 
процессте араласпалар шлакка айланады ямаса пүткиллей жанып кетеди. Полат еритиўде 
тийкарғы шийки зат шойын болып, полат бӛлеклери, ферробирикпелер, темир рудасы ҳәм 
флюслар да ислетиледи. 

---

231 
35.1-сҥўрет. Домна печиниң схемасы 
1-шахта; 2-колошник; 3-жүклеў қурылмасы; 4-металл қабық; 5-футеровка (қаплама); 6-
печтиң цилиндр бӛлеги (ең кең бӛлеги); 7-тӛменги бӛлеги; 8-шлак шығарып жиберилетуғын 
тесик; 9-горн; 10-шойын; 11-шойынды шығарып жибериў ушын тесик;
12-ҳаўа берилетуғын труба. 
Тӛменде полат еритиўдиң тийкарғы усылларын қысқаша қарап ӛтемиз. 
Конвертор усылы.
Конвертор усылында полат алыў суйықланған шойынға қысылған 
ҳаўа бүркип қосымшаларды шлакқа ӛткизиўден ибарат. Конвертор алмурт тәризли формада 
болып, ишине отқа шыдамлы материал қапланған полат ыдыс (35.2-сүўрет). Конверторға 
жиберилген кислород пенен байытылған ҳаўа тәсиринде темирдиң шала оксиди FeO пайда 
болады. Кислород кремний, марганец, фосфор оксидлери менен реакцияға кирисип оксидлер 
пайда етеди. Бул оксидлер шлакқа ӛтеди ямаса күйип кетеди, FeO болса таза темирге шекем 
тикленеди.
35.2-сҥўрет. Конвертор схемасы 
1-айланатуғын алмурт тәризли ыдыс; 2-футеровка; 3-ҳаўа берилетуғын фурм тесик; 4-
бурыў механизми. 

---

232 
Бул усылда темир алыў процесси 15-30 минут даўам етеди. Заманагӛй конвертор 
сыйымлығы 600 тонна болады ҳәм бул усылда полат алыў жоқары ӛнимли ҳәм тежемли. Бул 
усылдың кемшилигине полат қурамына пуфакчалар кирип қалыўы есапланады. Конвертор 
полатынан профиллер, листлер, сымлар таярланады ҳәм қурылыста ислетиледи.