Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Легирлеўши элементлер
конструкцион полат қурамына: Сr-0,8-1,1%; Ni-0,5-4,5%; Si-
0,5-1,2%; Mn-0,8-1,8% муғдарларда киритиледи. Полат қурамын легирлеў ушын ванадий, 
молибден, титан ҳәм басқа элементлер де жүдә аз муғдарда қосылыўы мүмкин. Легирлеўши 
элементлер полатда майда донадор структура пайда етиўи ҳәм соның менен бирге полат 
қәсийетлерин кескин жақсылаўы мүмкин. Полатқа термикалық ҳәм термомеханикалық ислеў 
бериў нәтийжели ҳәм кең тарқалған усыл есапланады. Полатты термикалық ислеўдиң 
усыллары тӛмендегилер: таплаў, босатыў, жумсартыў ҳәм нормаллаў. 
Таплаў 
- полатты 800-900
0
С ға шекем қыздырыў ҳәм суў ямаса майда тез суўытыўдан 
ибарат. Полат тапланғанда қаттылығы ҳәм беккемлиги артады, бирақ соққыға беккемлиги 
кемейеди. 
Босатыў 
- полатқа термикалық ислеў бериўдиң ақырғы операциясы болып, оныӊ 
қәсийетлерин жақсылайды. 
Тапланған полатты 200-350
0
С ға шекем әсте-ақырын 
қыздырыў, бул температурада сақлап турыў ҳәм кейин ҳаўада әсте-ақырын суўытыўға 
босатыў делинеди.
Босатыўдан мақсет полатда пайда болған ишки зорығыўды кемейттириў 
ҳәм бузылыўға қарсылығын асырыў есапланады. 
Жумсартыў 
- полатты белгили температураға шекем қыздырыў, бул температурада 
сақлаб турыў ҳәм печде әсте-ақырын суўытыўдан ибарат. Бул процессде полаттың 
қаттылығы пәсейеди ҳәм қовушоқлиги артады. 
Нормаллаў 
- полатты жумсатыўдың бир түри болып, оны тапланыў температурасынан 
тӛмен температураға шекем қыздырылады, бул температурада сақлап турылады ҳәм ҳаўада 

---

234 
суўытылады. Полатты нормалластырыў процесси нәтийжесинде қаттылығы, беккемлиги ҳәм 
соққыға беккемлиги артады. 
Полаттың түрлери