Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

31.5-сҥўрет. Ағаш материаллары 
а-пластиналар; б-четвертиналар; в-пуштахта; г-қаптал шети арраланмаган тахта;
д-бир қаптал шети арраланган тахта; е-еки қаптал шети арраланган тахта; ж-тӛрт мүйеши 
алынбаған брус; з-брус. 
Рандаланган ағаш тахта ҳәм бруслар шпунтланган буйымлар, плинтуслар, галтеллар, 
усташылық ӛнимлерин таярлаўда ислетиледи. Есик ҳәм терезе тийкарынан қарағайдан 
таярланады. Ағаш пердедийўаллары тиккелей имарат ишинде жыйналады, плинтус ҳәм 
карнизлар жәрдеминде беккемленеди. Шчитли есиклер ишки қатламы рейкалардан 
жыйналған болып, еки тәрепине бир ямаса еки қатлам қатты ағашлардан таярланған шпон 
жабыстырылады. 
Ағаш усташылығы плиталары узынлығы 2500 мм ге шекем ени ҳәм қалыӊлығы 30 мм 
болады. 
Паркет пол буйымларына даналы, жыйналмалы ҳәм шчитли паркетлер ҳәмде паркет 
тахталар киреди. Даналы паркет рандаланган шетлери ҳәм кесе бӛлимлери профилленген 
түрли ӛлшемлердеги тахташалар есапланады. 
Паркет әдетде қатты жыныслы ағашлардан (эман, бук, ясен, ақ қайын ҳәм т.б.) 
таярланады. Тахташалар узынлығы 150, 200, 250, 300, 400 мм, ени 30 дан 60 мм ге шекем 5 
мм қәдем менен, қалыӊлығы 15 ҳәм 18 мм болады. Паркет тахташалардан түрли сүўретлер 
пайда етиў 31.6-сүўретте берилген. 
Жыйналмалы паркет 400х400 ҳәм 600х600 мм ӛлшемлерде тахташаларды қағазға 
желимлеп пайда етиледи. Паркет жатқызылғаннан кейин қағаз кӛширип алынады. 
Шчитли паркет ағаш ҳәм брусчалы тийкарға паркет тахташаларын желимлеп алынады. 
Тахташалар реӊи, текстурасына қарап таңланып жүдә ширайлы сүўретли паркет полы пайда 
етиледи. 
Паркет тахтасы рейкалар үстине суўға шыдамлы желимлер менен желимлеп алынады. 
Оныӊ узынлығы 1200, 1800, 2400, 3000, ени 160, қалыӊлығы 25 мм болады. Паркет 
тахташаларыныӊ ығаллығы 8±2% болыўы керек. 
31.6-сҥўрет. Даналы паркет тийкарындағы гҥлли пол 
а-фризсиз; б-фризли шахмат тәризли; в-фризли жоллы. 

---

206 
Фанера.
Фанера үш ҳәм оннан артық шпонларды (ағаш ленталар) үстпе-үст желимлеп 
пайда етилген материаллар. Шпонларды үстпе-үст желимлегенде бир қатламдағы 
шпонлардың талшықлары кейинги қатлам шпонларыныӊ талшықларына салыстырғанда 
перпендикуляр ҳалатда жайласыўы керек. Әдетде кӛзли шпонлар орта бӛлимлерге 
жайластырылады. 
Шпон 2 м узынлыққа шекем болған балкаларды пуўлап ямаса ыссы суўда жумсатып 
станок жәрдеминде жуқа үзликсиз қырынды сыпатында алынады. 
Фанера қайын, бук, ясен, эман, қарағай, арча, писта қарағай, тилоғоч сыяқлылардан 
таярланады. Шпонлар зәрүр схемада желимленип тахланып 120-160
0
С температурада 1,4-2,0 
МПа басымда 20-30 мин даўамында прессленеди. Шпонлар санына қарап үш, бес ҳәм кӛп 
қатламлы фанералар 1,5-18 мм қалыӊлықта ҳәм 2400х1525 мм ге шекем ӛлшемлерде ислеп 
шығарылады. Желим сыпатында фенолформалдегид, карбамидформалдегид полимерлери 
ҳәм казеинлер ислетиледи. 
Безеў фанерасы бир тәрепи эман, ясен, нок сыяқлы текстурасы ширайлы ағашлар 
шпоны ямаса жасалма полимер плѐнкалар жабыстырылып алынады. 
Фанера тахталары шпонларды полимер желимлер тийкарында желимлеп алынады. 
Олардыӊ қалыӊлығы 8-30 мм ҳәм 35-78 мм болады. 
Ағаш усташылығы тахталары рейкадан ибарат шчитлердиң еки тәрепинен шпон 
жабыстырып алынады. Тахта қалыӊлығы 16-50 мм. Бул тахталар есик, пердедийўал, 
мебеллер таярлаўда ислетиледи. Ағаш талшықлы тахталар ағаш талшықлары, порошок 
толтырыўшылар, суў полимер байланыстырыўшы ҳәм арнаўлы қосымшалар (антисептиклер, 
антипиренлер, гидрофобизаторлар) араласпасын ыссы ҳалатда пресслеп алынады. Ағаш 
талшықлары ағаш шығындыларын арнаўлы үскенелер жәрдеминде қайта ислеп алынады. 
Қатты тахта кӛп қабатлы пресслерде 150-165
0
С температурада, 1-5 МПа басым астында 
пресслеп таярланады. 
Бес түрдеги тахталар ислеп шығарылады: жүдә қатты (

m

950 кг

м
3
, R
эг

50 МПа), 
қатты (

m

850 кг

м
3
, R
эг

40 МПа), ярым қатты (

m

400 кг

м
3
, R
эг

15 МПа), изоляциялаўшы-
безеўши (

m

250-300 кг

м
3
, R
эг

2МПа), изоляциялаўшы (

m

250 кг

м
3
, R
эг

1,2 МПа). 
Тахталар узынлығы 1200-3600 мм ҳәм ени 1000-1800 мм болады. Қатты тахталар қалыӊлығы 
3-8 мм, изоляциялаўшылардики болса 8-25 мм. Олар пол, шип, дийўал қапламаларында, 
мебелсазлықта ислетиледи. 
Ағаш қырындылы тахталар арнаўлы таярланған қырындыларды карбамид ямаса 
фенолформалдегид полимер байланыстырыўшылар менен араласпасын ыссы ҳалатда 
пресслеп алынады. Полимер массаға салыстырғанда 8-12% сарыпланады. Бундай тахталар 
полимер менен қорғалған халда да ислеп шығарылады. 
Тахталар түрли тығызлықта (г

см
3
) ислеп шығарылады: жүдә тығыз 0,81-1,0; тығыз 
0,66-0,8; орташа тығызлықта 0,51-0,65; кем 0,36-0,5; жүдә кем 0,35. Ағаш қырындылы тахта 
ислеп шығарыўда антисептиклер ҳәм антипиренлер қосылады. Тахталар 1800-3500 мм 
узынлықта, 1220-1750 мм енине, 4-100 мм қалыӊлықта ислеп шығарылады. 
Ағаш қырындылы тахталар конструктив, безеў, ыссылық ҳәм даўыс изоляциясы 
материалы сыпатында ислетиледи. 
Ағаш қатламлы пластиклер ағаш шпонларды резол фенолформалдегид полимеринде 
сиӊдирип ҳәм желимлеп алынады. Оныӊ тығызлығы 1,25-1,33 г

см
3
, талшықлары бойлап 
созылыўдағы беккемлиги 140-260 МПа, ийилиўдеги беккемлиги 150-280 МПа, 
салыстырмалы зарбий беккемлиги 3-8 МПа. Бул пластиклер еритиўшилер, майлар ҳәм басқа 
агрессив орталықларға шыдамлы болып, магнитленбеслик, ысқыланыўға қарсылық зәрүр 
болған орынларда ислетиледи.