Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Тилинбеген ағаш.
Путақлары кесилген, қабығы алынған болып, қурылыста 
конструкция сыпатында ҳәм ағаш материалларын таярлаўда ислетиледи. 
Хари ийне 
жапырақлы ҳәм жапырақлы тереклерден диаметри 14 см ден кем болмаған 
узынлығы 4-6,5 м болған ағашлар есапланады. Хари 
3
сортқа бӛлинеди. Биринши сортқа 
жоқары сапалы, екинши сортқа айрым бир нуқсонли ҳәм үшинши сортқа азғана муғдарда 
түрли нуқсонлари болған (ширимеген) харилар киреди. 
Биринши сортлы харилар ағаш конструкциялар (балка, ферма, сарров, қазық), екинши 
сортлы харилар балкалар, ховонлар ҳәм ағаш усташылығы буйымлары таярлаўда, үшинши 
сортлы харилар болса, екинши дәрежели әҳмийетке ийе болған конструкциялар таярлаўда 
ислетиледи. 
Хода ушының диаметри 8-11 см, ходача ушының диаметри болса 3-7 см болып, 
узынлығы 3-9 м болады. Хода ҳәм ходачалар каркаслы үйлерди қурыўда, деталлар таярлаўда 
ислетилиўи мүмкин. 
Тилинген ағаш.
Хариларди бойлама арралаб тилинген ағаш таярланады. Кесе кесим 
майданына салыстырғанда тилинген ағаш пластина, шерек ғўла (четвертина), пуштахта, 
тахта, брус ҳәм брусча түрлерине бӛлинеди. Харини бойламасына екиге бӛлип пластина, 
тӛртке тең бӛлекленип шерек ғўла пайда етиледи. 
Харини брус ҳәм тахталарға тилиўден 
қалған ең шетки тахталарға пуштахта делинеди. Ени қалыӊлығынан еки барабар үлкен 
болған ағаш тахта, ени еки қалыӊлықтан аспайтуғын тахта болса, брусча делинеди.
Тахта қалыӊлығы 13-100 мм, ени 80-250 мм болады. Тахта ийне жапырақлы теректен 6,5 м ге 
шекем, жапырақлы теректен 5,5 м ге шекем, 0,25 м қәдем менен болыўы мүмкин. Тахта 
қаптал шетлери арраланган (туўры қырлы) ҳәм қаптал шетлери арраланмаган түрлерге 
бӛлинеди (31.5-сүўрет). 

---

205 
Хари тӛрт тәрепинен арраланса брус пайда болады. Бруслардың кесе кесим майданы 
ӛлшеми 110х110 мм ден 220х260 мм ге шекем. Брус қабатлар аралық балкалар, ағаш 
конструкциялар таярлаўда ислетиледи. Брусчалар болса ағаш конструкциялары элементлери 
ҳәм ағаш усташылығы буйымларын алыўда ислетиледи.